شیاف (suppository) شکلی از دارو به صورت جامد است که در درجه حرارت بدن انسان نرم یا حل می‌شود. شیاف از طریق مقعد، واژن یا لوله ادراری وارد بدن شده و تأثیر موضعی یا کلی در بدن انسان دارد.
ماده اصلی
شیاف باید در درجه حرارت بدن نرم شود و حساسیت‌‌زا نباشد. ماده اصلی شیاف به دو شکل طبیعی و مصنوعی وجود دارد.
- روغن کاکائو: ماده‌ای طبیعی است که از فشردن دانه کاکائو به دست می‌آید. روغن کاکائو در حال حاضر در صنعت داروسازی به کار نمی‌رود. این ماده را اکنون فقط داروسازان استفاده میکنند. در صورت استفاده از روغن کاکائو، باید درجه حرارت روغن به طور دقیق کنترل شود تا خواص آن در حرارت‌های بالا از بین نرود.
- ژلاتین: ماده‌ای طبیعی است که برای ساختن شیاف واژن به کار می‌رود.
انواع شیاف‌ها
- مقعدی: رایج‌ترین آن‌ها، مقعدی و فشنگی شکل هستند که وزن‌شان از یک تا چهار گرم است. این شیاف‌ها برای تسکین درد، تب، درمان بواسیر و یبوست مصرف می‌شوند.
- واژن: شیاف واژن به شکل کروی است و برای درمان عفونت واژن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- ادراری: شیاف ادراری برای عفونتهای لوله ادراری مصرف می‌شود.
- چشمی: برای تقویت دید به کار می‌رود که در طب سنتی معمول و مرسوم است.
- پرسی: این روش ساختن شیاف خیلی قدیمی است و در حال حاضر به کار نمی‌رود. برای این نوع تولید، لازم است در درجه حرارت اتاق ماده اصلی شیاف و داروی جامد را مخلوط کرده و به وسیله دستگاه پرس شیاف را می‌سازند.
تقسیم بندی شیاف‌ها
از نظر فیزیکی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- تک فاز ( دارو در شیاف محلول است)
- سوسپانسیون
- امولسیون
کیفیت
شیاف نباید سطح روده را حساس کند، به این دلیل داروسازان شیاف را ابتدا روی خرگوش آزمایش و واکنش‌های او را بررسی میکنند. شیاف در دو قسمت بریده و غلظت دارو درهر بخش اندازه‌گیری می‌شود. اختلاف غلظت دو قسمت نباید از ۱ درصد بیشتر باشد.
مصرف در بارداری
برخی انواع شیاف‌ها (برای مثال شیافهای مورد استفاده در بواسیر) در دوران باردای منع مصرف دارد؛ بنابراین در این دوران باید با پزشک متخصص مشورت کنید.
روش جایگذاری:
- دستان خود را کاملاً با آب و صابون بشویید. میکروب‌ها و باکتری‌ها قادر به حمله به سیستم ایمنی بدن از راه مقعد هستند. این روش به آن‌ها شانس ورود به بدن را می‌دهد. در این روش تاکید می‌شود دستان خود را بشویید حتی اگر دستکش بر دست می‌کنید. اگر ناخن‌های شما بلند است شما باید آن‌ها را کوتاه کنید تا از خاراندن یا آسیب وارد کردن به روده جلوگیری کنید.
- اگر شیاف نرم شده است، قبل از باز کردن پوشش، آن را زیر آب سرد نگاه دارید و یا در یخچال بگذارید.
- اگر پوشش دارد، آن را باز کنید.
- اگر به شما گفته شده از نیمی از شیاف را استفاده کنید، آن را با تیغ ریش تراشی یک لبه تمیز از طول برش دهید.
- بهتر است از دستکش یکبار مصرف استفاده کنید. (در داروخانه‌ها موجود است). اگر ترجیح می‌دهید می‌توانید از دستکش لاتکس استفاده کنید تا از دستهای خود هنگام انجام کار محافظت کنید. این لازم نیست ولی اگر احساس راحتی بیشتری می‌کنید می‌توانید شیاف را با دستکش قرار دهید مخصوصا اگر ناخن‌های بلند دارید.
- نوک شیاف را با یک روان کننده محلول در آب، مثل ژل KY نرم کنید. هرگز از ژل محلول در چربی (وازلین) استفاده نکنید. اگر روان کننده ندارد، ناحیه مقعد خود را با آب سرد مرطوب سازید.
- به یک سمت بخوابید و ساق پای پایین را در حالت مستقیم قرار داده است و پای بالایی را به داخل شکم خم کنید.
- پای بالایی را بلند کنید تا ناحیه مقعد در دسترس قرار گیرد.
- با نوک انگشت، شیاف را تا جایی که از اسفنگتر ماهیچه‌ای رد شود، شیاف، (در اطفال تا عمق ۵/۱-۲ سانتی متر و در بزرگسالان ۵/۲ سانتی متر است). بلافاصله پس از گذاشتن شیاف، مقعد خود را فشار دهید(squeeze) و چند ثانیه باسنتان را روی هم نگاه دارید تا از بیرون آمدن شیاف جلوگیری شود. همچنین می‌توانید شیاف را ایستاده قرار دهید در این مورد رو پاهایتان بایستید و کمی پاها را فاصله بدهید و شیاف را قرار دهید. یک روش دیگر این است که به پشت دراز بکشید و پاهایتان را به هوا بلند کنید (نه مثل کودکی که میخواهد پوشک عوض کند).
- برای ۱۰ دقیقه همچنان در حالت دراز کشیده باقی بمانید: شیاف ممکن است از مقعد بیمار به علت حرکات روده و یا با دفع گاز یا مدفوع خارج شود. در صورتی که احساس دفع کردید، با استفاده از چند تکه گاز ناحیه مقعد را آهسته فشار دهید تا احساس دفع بر طرف شود. اگر در نهایت شیاف خارج شد، در محیطی بی سر و صدا و پس از کمی استراحت، از یک شیاف جدید، استفاده کنید.
- دستکش خود را دور انداخته و دستهای خود را کامل بشویید.
شیاف دیکلوفناک چیست؟
شیاف دیکلوفناک (Diclofenac) یکی از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی است که معمولا جهت کنترل درد استفاده می‌شود. دیکلوفناک به عنوان کاهنده درد، تحریک، تورم و خشکی مفصل در آرتریت، نقرس و سایر بیماری‌های روماتیسمی و نیز برای درمان دیگر موارد درد مثل سردرد، درد عضلانی، درد قاعدگی، درد پس از جراحی و زایمان نیز استفاده می‌شود. دیکلوفناک از راه‌های خوراکی، تزریقی یا شیاف استفاده می‌شود. شیاف دیکلوفناک به صورت ۵۰ و ۱۰۰ میلی‌گرم موجود است.
نکاتی که در ارتباط با مصرف دیکلوفناک باید بدانید
- از شیاف دیکلوفناک در زمان خواب برای تسکین درد در طول شب و صبح زود و یا برای تسکین درد پس از عمل جراحی استفاده کنید.
- چنانچه مصرف یک دوز آن را از دست دادید، به محض اینکه بخاطر آوردید آن را مصرف کنید اما اگر به زمان مصرف دوز بعدی نزدیک می‌باشید از مصرف آن صرف نظر کنید. برای جبران دوز از دست رفته دو دوز را با هم مصرف نکنید.
- مصرف دیکلوفناک در زمان بارداری می‌تواند موجب بروز بیماری‌های قلبی-عروقی در جنین شود. پس این دارو نباید در زمان بارداری بخصوص در سه ماهه اول و سوم مصرف گردد.
- مصرف این دارو در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود.
- دیکلوفناک را به مدت طولانی مصرف نکنید. در صورت نیاز به مصرف طولانی مدت این دارو پزشک معمولا داروهای دیگری را همراه با دیکلوفناک به شما می‌دهد تا دستگاه گوارش شما را در مقابل عوارض احتمالی مصرف دارو محافظت کند.
- هر قرص دیکلوفناک را با یک لیوان پر آب مصرف کرده و تا حداقل ده دقیقه بعد از مصرف آن دراز نکشید.
- اگر با مصرف دیکلوفناک معده شما ناراحت می‌شود آن را بعد از غذا یا با شیر مصرف کنید.
- اگر آسم دارید ممکن است با مصرف دیکلوفناک مشکلات تنفسی یا خس خس سینه شما بیشتر شود. در صورت بروز این مشکل مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
- این دارو در سالمندان و همچنین افرادی که سابقه حمله آسم و حساسیتی دارند باید با احتیاط مصرف شود.
چند دقیقه بعد شیاف دیکوفناک به دستشویی بروید؟
سوالی که ممکن است برای شما پیش بیاید، این است که چند دقیقه بعد شیاف دیکوفناک به دستشویی بروید؟
بعد از گذاشتن شیاف دیکلوفناک پانزده دقیقه دراز بکشید، این مدت لازم است تا شیاف درون بدن شما آب شود، و بهتر است تا یک ساعت دستشویی نروید.
فواید مصرف شیاف
بسیاری از دارو‌ها علاوه بر اشکال خوراکی و تزریقی به شکل شیاف نیز ساخته می‌شوند. مسکن‌ها (استامینوفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین و غیره) از رایج‌ترین شیافهای مورد استفاده هستند؛ اما برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها، مسهل‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها و بسیاری از داروهای دیگر نیز شکل شیاف در دسترس می‌باشند. بنابراین، پزشک ممکن است برای معالجه درد، تب، گرفتگی عضلانی، بواسیر و یبوست شیاف تجویز کند. شیاف شکلی از داروست که تاثیر آن از قرص سریع‌تر است و پس از حل شدن از طریق رگ‌های روده‌ای وارد جریان خون می‌شود. این رگ روده‌ای از کبد عبور نمی‌کند؛ به همین دلیل آنزیم‌های کبد روی دارو تأثیر نمی‌گذارند.
اثر درمانی این دارو قوی‌تر و طولانی‌تر است. پزشک معمولاً در مواردی شیاف تجویز می‌کند که امکان مصرف خوراکی وجود نداشته باشد (برای مثال برای تسکین درد بعد از عمل‌های جراحی در زمانی که هنوز بیمار نباید خوردن و نوشیدن را آغاز کند و یا بیماری که به علت استفراغ‌های شدید و مکرر تحمل خوراکی ندارد) و یا لازم است دارو سریع‌تر و قوی‌تر اثر کند. گاهاً نیز تجویز شیاف به علت تاثیرات موضعی آن است، مثل مواردی که از شیافهای آنتی‌بیوتیکی برای درمان عفونتهای واژینال استفاده می‌شود. شیاف در کودکان کم سن و سال نیز استفاده می‌شود و برای مثال در مواردی که کودک تب دارد و نمی‌خواهد و یا نمی‌تواند دارو را به صورت خوراکی مصرف کند، تجویز می‌گردد.
شیاف دیکلوفناک درد را تسکین می دهد و التهاب (تورم و قرمزی) را که ممکن است در موارد زیر رخ دهد، کاهش می دهد:
- انواع مختلف آرتریت از جمله آرتریت روماتوئید و استئوآرتریت
- شرایط دردناک مانند کمردرد، روماتیسم، کشیدگی عضلات، رگ به رگ شدن و تاندونیت
- دردهای قاعدگی (درد پریود)
- حملات میگرنی
موارد منع مصرف
هر گونه شیافی باید طبق دستور پزشک و تعدادی که تجویز کرده است، استفاده شود. مصرف شیاف در موارد زیر ممنوع است:
- افرادی که جراحی رکتوم کرده‌اند انسداد روده درد شکم تشخیص داده نشده.
- خونریزی فعال از رکتوم (ناحیه انتهایی روده بزرگ) و مقعد.
- بیماران قلبی (قرار دادن شیاف می‌تواند باعث تحریک عصب واگوآریتمی قلبی شود).
توجه داشته باشید شیاف شکلی از داروست که تمامی خصوصیات ماده دارو را دارد؛ بنابراین در صورتی که به ماده دارویی خاصی حساسیت دارید و یا همزمان داروی دیگری مصرف می‌کنید (خوراکی یا تزریقی) و احتمال تداخل دارویی وجود دارد، بدون مشورت پزشک از آن استفاده نکنید. علاوه بر این هر نوع شیاف ممکن است در گروه‌های خاصی منع مصرف داشته باشد که در بروشور دارو توضیح داده می‌شود.
عوارض جانبی
گذاشتن شیاف مشکلی را ایجاد نمی‌کند؛ اما شیاف‌ها می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. که به ندرت حائز اهمیت هستند و معمولاً پس از قطع مصرف عوارض برطرف می‌شوند این عوارض عبارتند از: سوزش و خارش ناحیه رکتوم سوزش و خارش واژن (در موارد استفاده از شیاف واژن) دردهای شکمی ( در موارد مصرف شیافهای مسهل) نفخ ( در موارد مصرف شیافهای مسهل) کم آب شدن بدن( در موارد استفاده از شیافهای مسهل برای بیشتر از یک هفته) در موارد نادری ممکن است بافت رکتوم در اثر استفاده از شیاف تحریک و ملتهب شود که باید به پزشک خود گزارش دهید.
علائم واکنش آلرژیک به این دارو ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسم، خس خس سینه یا تنگی نفس
- تورم صورت، لب ها یا زبان که ممکن است باعث مشکل در بلع یا تنفس شود
- کهیر، خارش یا بثورات پوستی
- غش کردن
عوارض جانبی رایج
عوارض جانبی شیاف دیکلوفناک در هر ۱۰۰ نفر در یک نفر اتفاق می افتد.اگر علائم زیر را دارید، با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید:
- احساس تهوع یا استفراغ
- اسهال
- احساس سرگیجه
- سردرد
- معده درد، باد یا از دست دادن اشتها
- تحریک موضعی روده
عوارض جانبی رایج جدی
- زنگ زدن در گوش
- کاهش شنوایی
- تغییرات بینایی
- خونریزی مقعدی
هم چنین در موارد زیر سریع دارو را قطع کرده و به پزشک خود اطلاع دهید:
- مدفوع سیاه
- درد مداوم معده یا شکم
- استفراغی که شبیه تفاله قهوه است
- واکنش آلرژیک
علائمی که در واکنش آلرژیک اتفاق می افتد، بسیار نادر است اما آگاهی داشتن از این علائم مفید است:
- بثورات پوستی
- خارش
- تورم
- سرگیجه شدید
- مشکل تنفس
به یاد داشته باشید:
- دستورالعمل را به دقت رعایت کنید.
- دوز مورد استفاده را فراموش نکنید.
- شیاف‌ها را در جای خنک نگه دارید تا ذوب نشوند. در صورتی که روی برچسب شیاف درج شده باشد، آن را در فریزر نگه دارید.
- دارو‌ها را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
در موارد زیر یاید در استفاده از شیاف دیکلوفناک احتیاط کنید وپزشک خودتان را مطلع کنید:
در صورت داشتن بیماری کبدی یا کلیوی، زخم، بیماری قلبی، مصرف الکل، فشار خون بالا، بیماری چشمی، خونریزی مقعدی، آسم، پولیپ بینی ، هرگونه آلرژی به ویژه حساسیت به آسپرین یا حساسیت به ایبوپروفن و سلوکسیب پزشک خود را در جریان بگذارید.
مصرف الکل خود را محدود کنید، زیرا ممکن است اثر خواب آلودگی این دارو را تشدید کند. این دارو ممکن است با مصرف روزانه الکل ترکیب شود و خطر خونریزی معده را افزایش دهد.
مصرف این دارو در بارداری، مخصوصا در سه ماه اول بارداری خطرناک است و در این دوران به صورت سرخود اصلا شیاف استفاده نکنید و تحت نظر و تجویز پزشکتان از آن استفاده کنید.
تداخلات دارویی:
همه داروهای تجویز شده و یا بدون نسخه ای را که استفاده می کنید به پزشک خودتان اطلاع دهید، به ویژه اگر قرص های رقیق کننده خون استفاده می کنید، مانند وارفارین یا سایر داروهای آرتریت، آسپرین و لیتیوم.
مواد تشکیل دهنده هر داروی بدون نسخه ای که مصرف می کنید، ممکن است دارای آسپرین باشد، مثل قرص های سرما خوردگی، پس قبل استفاده به پزشک خود اطلاع دهید.
نکات: در آرتریت، ممکن است دو هفته طول بکشد تا اثرات کامل این دارو مشخص شود. برای بهترین نتیجه، این دارو باید به طور منظم طبق دستور پزشک استفاده شود.
دوز فراموش شده: اگر یک نوبت را فراموش کردید، به محض یادآوری از آن استفاده کنید. اگر تقریباً زمان نوبت بعدی فرا رسیده است، از مصرف آن خودداری کنید، برای جبران دوز دارو را دوبرابر نکنید.
جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب