رابطه بین خواب و رشد مغز در نوزادان و کودکان چیست؟

در جهان، تحقیقات بسیاری در مورد اثرات خواب و رشد مغز نوزادان انجام شده است، با این حال اخیرا جهش‌­های قابل توجهی رخ داده است. بعد از زایمان، اثرات خواب به صورت ضعیف و کمرنگ در نوزادان به وجود می­‌آید، طبق تحقیقات صورت گرفته، این اثرات در سال‌­های اول زندگی، به ویژه سه سال اول، در رشد مغز نوزادان بسیار پراهمیت است. بینایی، لمس، بویایی و شنوایی کمک می­‌کند تا مغز را برای تفکر، احساس، حرکت و یادگیری شکل دهد. مغز کودک در سه سال اول زندگی، یک دوره شگفت‌انگیز را طی می‌­کند؛ به طوری که در هر ثانیه بیش از یک میلیون اتصال عصبی تشکیل می­‌شود.

اندازه مغز کودک دو ساله، به اندازه ۸۰ درصد از مغز بزرگسالان است. رشد مغزی در مراحل مختلف اتفاق می­‌افتد و قسمت‌­های مختلف آن در حال رشد و توسعه است. نکته­ حائز اهمیت این است که بیشتر سلول­‌های مغزی قبل از تولد تشکیل می­‌شوند، اما اکثر ارتباطات مغز در ابتدای دوران کودکی شکل می­‌گیرد.

آمار مربوط به مغز انسان

بدون شک مغز انسان، یکی از جالب­‌ترین عضو بدن است به طوری که هر ثانیه اطلاعات زیادی را پردازش می­‌کند. مغز انسان از صدها میلیارد نورون و یک تریلیون سلول تشکیل شده است. مغز، که تنها ۲ درصد از وزن کلی بدن را تشکیل می‌­دهد، بیشترین انرژی تولید شده (حدود ۲۰ درصد) توسط بدن را مصرف می­‌کند.

یک نوزاد در هنگام تولد سلول‌های مغزی بیشتری نسبت به بقیه عمر دارد. ذهن نوزاد برای یادگیری هنگام تولد آماده می­‌شود و ارتباطات شکل می­‌گیرد، زمانی که به خواب می‌­رود فقدان آن بر مغز به شیوه‌های مختلفی تأثیر می‌­گذارد.

در طول خواب چه اتفاقاتی بر مغز کودک می­‌افتد؟

در طول خواب، مغز کودک می‌­تواند تا ۵۰٪ از کل میزان گلوکز خود را استفاده کند، خواب بر رشد مغز تأثیر گذاشته و پایه و اساس همه یادگیری‌­ها، رفتار و سلامت را فراهم می­‌آورد. اتفاقات ناخوشایند زندگی می­‌تواند ساختار مغز را با اثرات منفی که عمر طولانی دارند، مختل سازد. مغز از طریق توسعه این ارتباطات، یک ساختار کاربردی را توسعه م‌ی­دهد. ارتباطات از طریق محیط و تجربیات شکل می‌گیرد، به عنوان مثال اگر پدر و مادر به طور مکرر کودک را با نام خاصی صدا بزند، مغز با همان نام ارتباط برقرار می‌­کند.

با گذشت زمان، مغز یک کودک سه ساله، حدود ۱۰۰۰ تریلیون سلول تشکیل داده است که حدود دو برابر مغز افراد بزرگسال است. مغز کودک، فوق‌العاده متراکم بوده و برای ده سال اول زندگی به همین شیوه ادامه خواهد یافت.

طبق تحقیقات صورت گرفته، زمانی که نوزادان و کودکان می­‌خوابند، مغزشان مشغول ایجاد و تقویت ارتباط بین نیمکره راست و چپ مغز می­‌شود. این اتصالات، ضخامت ارتباطات بین نیمکره‌­ها را تسهیل می‌­کند. داشتن هر دو نیمکره مغز برای به حداکثر رساندن یادگیری، حافظه و خلاقیت مؤثر است. به نظر می‌­رسد که مهم­ترین زمان برای تغییرات هورمون­‌های رشد در سه سال اول زندگی است، همچنین، پروتئین­‌های مغزی نیز در طول خواب تولید می‌­شوند.

علت مهم بودن خواب برای کودکان چیست؟

یک تحقیق انجام شده در سال ۲۰۱۳ نشان داد که مغز انسانها در طول خواب تجربیات روزانه را ذخیره می­‌کند. تأثیر این فرآیند در بزرگسالان مؤثرتر است، به گفته محققان، در زمان خواب و در زمان فعالیت هورمون­‌های رشد ترشح می­‌شود. در واقع شکل یادگیری در کودکان تفاوت داشته، همانطور که زمان خواب نیز متفاوت است. توصیه می‌­شود حداقل یک ساعت قبل از خواب، قند ساده مصرف نشود زیرا در ترشح هورمون رشد اختلال ایجاد می­‌شود. همچنین، خواب ظهر به مدت یک ساعت برای عملکرد بهتر توصیه می‌­شود.

رویدادهای مهم از تولد تا ۱۲ ماهگی
تولد تا ۱ ماهگی	پاسخ مثبت به مراقبان آشنا
	برقراری ارتباط چشمی
۱ تا ۳ ماهگی	لبخند زدن به صداهای آشنا
	گریه کردن برای گرفتن توجه
۳ تا ۶ ماهگی	صدا درآوردن و خندیدن برای جلب توجه بزرگترها
	دقت کردن در رفتارهای بچه‌های بزرگتر
۶ تا ۹ ماهگی	تمایز دادن صدای افراد مهم و آشنا
	تمایز دادن احساسات دیگران از روی تن صدایشان
۹ تا ۱۲ ماهگی	شروع به غریبگی کردن
	شرکت در بازی‌های گروهی و لذت از آن

طبق آزمایشات و تحقیقات انجام شده، خواب در یادگیری تأثیر بسیاری داشته، از زمان تولد تا سه سالگی خواب کمتر از ۱۰ ساعت می‌تواند موجب کند شدن یادگیری و رشد شود. همانطور که اشاره کردیم خواب در سه سال اول زندگی نقش مهمی در رشد مغز دارد.

علاوه بر اهمیت خواب و رشد مغز، خواب با سلامت قلب نیز در ارتباط است. با توجه به اینکه آموخته­‌ها در هنگام خواب به حافظه تبدیل می­‌شود و اینکه تمرکز کردن در هنگام خستگی دشوار است، می‌­توان به اهمیت ارتباط خواب و مغز پی برد. خواب، انرژی کودکان را بازیابی می­‌کند و موجب سلامت و فعال بودن کودک می­‌شود.

آزمایشات ثابت کرده است که کیفیت ناکافی و ضعیف خواب می­‌تواند بر عملکرد کودکان تاثیرگذار باشد. علاوه بر موارد فوق، هر سنی به بخش خاصی از رشد مغز مربوط می­‌شود.

• پنج سال اول زندگی برای رشد بصری و شنوایی سپری می­‌شود.
• ده سال اول زندگی برای یادگیری و نحوه صحبت کردن سپری می­‌شود.
• دوازده سال اول زندگی برای رشد جسمی، حرکتی، عاطفی و اجتماعی سپری می‌­شود.
• هجده ماه اول زندگی برای شکل گیری دلبستگی عاطفی سپری می‌­شود. این دوره به عنوان پایه و اساس سایر جنبه­‌های رشد عاطفی عمل می­‌کند.

میزان خواب توصیه شده
سن	مدت خواب روز	مدت خواب شب
نوزاد	۸ ساعت (۳ چرت)	۸.۵ ساعت
یک ماهه	۶-۷ ساعت (۳ چرت)	۸-۹ ساعت
سه ماهه	۴-۵ ساعت (۳ چرت)	۱۰-۱۱ ساعت
شش ماهه	۳ ساعت (۳ چرت)	۱۱ ساعت
نه ماهه	۲.۵ ساعت (۲ چرت)	۱۱ ساعت
۱۲ ماهه	۲.۵ ساعت (۲ چرت)	۱۱ ساعت

جمع بندی

با وجود اینکه دوران خردسالی دوره رشد و رسیدن به نقاط قوت است، به این نکته توجه داشته باشید که هر کودک در زمان خاص خودش رشد می‌­کند. هر کودک دارای خلق و خو، سبک تعامل اجتماعی و رویکرد یادگیری متفاوتی است. همچنین، عوامل زیادی در این نقش اهمیت دارد. فعالیت‌­های روزانه مانند کار، زمان شروع مدرسه و غیره موجب بیدار شدن انسانها از خواب می­‌شود. همه این عوامل می‌­تواند بر پیشرفت مغز تأثیر بگذارد و حتی ممکن است اثراتی هم داشته باشد که موجب افزایش طول عمر می­‌شود (راه‌های افزایش سرعت یادگیری).

طبق تحقیقات صورت گرفته، در نحوه خواب کودکان تفاوت­‌هایی وجود دارد، همانطور که در میان بزرگسالان، خواب­‌های سبک و سنگین وجود دارد، کودکان باهوش نیز ممکن است برای مدت طولانی از خواب بگریزند، در حالی که برای برخی از کودکان برعکس است.

به طور کلی اساسی‌ترین الزامات رشد و پیشرفت سالم در کودکان عبارتند از: پشتیبانی و حمایت والدین، تغذیه و خواب مناسب. طبق بیانیه محققین، خواب ناکافی و بی‌کیفیت موجب بداخلاقی و ایجاد اختلال در خلق و خوی فرد می­‌شود.