هرآنچه که باید درباره نارسایی کلیه و علائم، درمان آن بدانید

کلیه‌ها به عنوان تصفیه‌خانه‌ بدن نقش حیاتی در حفظ سلامت اندام‌ها و بدن ایفا می‌کنند، ولی عوامل مختلفی باعث می‌شود آنها وظیفه اصلی خود را انجام نداده و مشکلات کلیوی متعددی ایجاد شود. در آمریکا بیش از ۲۶ میلیون نفر با بیماری کلیوی زندگی می‌کنند که بسیاری از آنها از بیماری خود مطلع نیستند و بیماری آنها پنهان است. آمارها نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد افرادی که علائم نارسایی کلیه دارند، از بیماری خود بی‌خبرند در صورتی که مراجعه به پزشک در صورت مشاهده برخی علائم و آگاهی از وضع بدنی یکی از راه‌های تسریع در روند درمان به شمار می‌رود.

زمانی که کلیه‌های شما فعالیت نداشته باشند مقدار زیادی فسفر در خون تجمع می‌یابد و این امر موجب می‌شود بدن کلسیم را از استخوان‌ها بیرون کشیده و آنها را ضعیف کند. نارسایی کلیه می‌تواند موجب بروز پوکی استخوان، نرمی و شکستگی استخون خارش شدید زخم‌های پوستی شود. به همین دلیل میزان فسفر مصرفی را کاهش دهید. برخی غذاها حاوی مقدار زیادی فسفر هستند. برای کمک به حفظ سلامت استخوان‌ها مصرف اینگونه غذاها را قطع یا محدود کنید. یک متخصص تغذیه مربوط به بیماران کلیوی می‌تواند برای این کار به شما کمک کند. کلیه‌های سالم به حفظ میزان طبیعی فسفر و کلسیم در بدن کمک می‌کنند. زمانی که کلیه‌های شما فعالیت نداشته باشند مقدار زیادی فسفر در خون تجمع می‌یابد و این امر موجب می‌شود بدن کلسیم را از استخوان‌ها بیرون کشیده و آنها را ضعیف کند. کلیه‌های سالم در استفاده صحیح از ویتامین D به بدن کمک می‌کند. زمانی که کلیه‌ها فعالیت نداشته باشند بدن آنچنان که باید، نمی‌تواند از ویتامین D استفاده کند و این امر نیز موجب ضعف در استخوان‌ها می‌شود.

چگونه از بیماری خود مطلع شویم؟ 

بیماری استخوان مدت‌ها قبل از بروز علائم آغاز می‌شود. به این علت معمولا با نام فلج کننده خاموش شناخته می‌شود. تنها راه اطلاع از بروز این بیماری انجام آزمایش است. پزشک شما تعدادی آزمایش برای چک کردن سطح مواد شیمیایی در بدن که بر سلامت استخوان‌ها موثر هستند، انجام می‌دهد. تجویز پزشک ممکن است شامل مواردی مانند آزمایش خون برای چک کردن کلسیم، فسفر، هورمون پاراتیروئید و ویتامین D، اسکن تراکم استخوان یا اشعه ایکس و نمونه برداری از استخوان باشد.

نخستین نشانه‌ای که افراد باید به آن توجه کنند، این است که فرد مبتلا بیش از حد معمول احساس خستگی می‌کند، انرژی کمی دارد و معمولا در تمرکز دچار مشکل است. کاهش شدید عملکرد کلیه‌ها به دلیل بیماری کلیوی باعث تشکیل سموم و ناخالصی‌های متعدد در خون می‌شود. این امر، خستگی مفرط و ضعف را در بدن فرد ایجاد و در نتیجه تمرکز را دشوار می‌کند.

از عوارض دیگر بیماری‌های کلیوی می‌توان به کم خونی اشاره کرد که باعث بروز ضعف و خستگی می‌شود. فردی که از بیماری کلیوی رنج می‌برد، معمولا بسختی به خواب می‌رود. وقتی کلیه‌ها سموم بدن را بدرستی فیلتر نکنند، سموم ایجاد شده به جای دفع و خروج از بدن از طریق ادرار در خون جمع می‌شود و در نهایت خوابیدن را برای فرد دشوار می‌کند. همچنین ارتباطی بین چاقی و بیماری‌های مزمن کلیوی وجود دارد. وقفه تنفسی در خواب نیز در مبتلایان به بیماری‌های کلیوی بسیار معمول است.

خشکی و احساس خارش در پوست از دیگر نشانه‌هایی‌ است که باید جدی گرفت. کلیه‌های سالم علاوه بر تصفیه خون کارهای مهمی برای بدن انجام می‌دهند. دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن، ساخت گلبول‌های قرمز خونی، محکم نگه داشتن استخوان‌ها و کمک به حفظ مقدار کافی از مواد معدنی موجود در خون از عملکردهای حیاتی کلیه‌هاست.

خشکی و خارش پوست یکی از علائم کمبود مواد معدنی و بیماری‌های استخوانی در بدن است که بیشتر با بیماری‌های پیشرفته کلیوی در ارتباط است. این حالت زمانی بروز می‌کند که کلیه‌ها قادر به حفظ تعادل میان مواد معدنی و مواد مغذی موجود در خون نباشد. احساس دفع ادرار در فواصل نزدیک به هم یکی از شایع‌ترین نشانه‌های بروز بیماری‌های کلیوی به شمار می‌رود.

اگر از تکرر ادرار بویژه شب‌ها رنج می‌برید و مجبور می‌شوید برای تخلیه ادرار از خواب بیدار شوید، متوجه باشید که این نشانه یکی از علائم قابل توجه ابتلا به بیماری‌های کلیوی است. همچنین مشاهده خون در ادرار نیز از نشانه‌های هشداردهنده به افراد مبتلاست.

کلیه‌های سالم معمولا هنگام تصفیه مواد زائد از خون به منظور تولید ادرار، سلول‌های خونی را در بدن حفظ می‌کنند. با وجود این، با آسیب دیدن کلیه‌ها، سلول‌های خونی از طریق ادرار دفع می‌شوند. علاوه بر این، مشاهده خون در ادرار ممکن است نشانه بروز برخی بیماری‌های دیگر مانند انواع تومورها، سنگ کلیه و عفونت باشد.

دفع ادرار کف‌آلود از جمله نشانه‌های دیگر بیماری کلیوی به شمار می‌رود. در واقع وجود حباب‌های فراوان در ادرار نشانه وجود پروتئین آلبومین در ادرار است که مشابه پروتئین موجود در تخم‌مرغ است.

معمولا اطراف چشم‌های افرادی که از بیماری‌های کلیوی رنج می‌برند، متورم و پف کرده است. پروتئین موجود در ادرار نشانه اولیه آسیب کلیوی است که نشان می‌دهد این عضو در عملکرد تصفیه دچار نقص شده و به پروتئین اجازه می‌دهد، وارد ادرار شود. پف و تورم اطراف چشم ممکن است به این دلیل باشد که کلیه‌ها به جای حفظ پروتئین در بدن، باعث نشت آن به داخل ادرار می‌شوند.‌ تورم قوزک و پاها نیز از دیگر علائم وجود بیماری کلیوی در برخی افراد است.

کاهش عملکرد کلیه‌ها می‌تواند باعث احتباس سدیم در بدن و در نتیجه تورم و التهاب پاها و قوزک شود. ایجاد تورم در اندام‌های تحتانی همچنین ممکن است علامتی از احتمال بروز بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کبدی و مشکلات مزمن وریدهای پا باشد، بنابراین مشاهده چنین حالتی و مراجعه سریع به پزشک از اهمیت بالایی برخوردار است.‌

مبتلایان به بیماری‌های کلیوی معمولا دچار کاهش اشتها می‌شوند، ولی این علامت در بسیاری از بیماری‌ها شایع است و تنها نمی‌توان به این نشانه اکتفا کرد و باید بررسی و آزمایش‌های دیگری انجام شود. کاهش اشتها یک علامت عمومی است، ولی تشکیل سموم ناشی از کاهش عملکردهای کلیه‌ها یکی از علل ایجادکننده این حالت است.

انقباض عضلانی به دنبال بر هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها که به دنبال نقص در عملکرد کلیه‌ها رخ می‌دهد، جزو مهم‌ترین علائم بیماری‌های کلیوی است. به عنوان مثال، میزان پایین کلسیم و کنترل ضعیف مقدار فسفر می‌تواند باعث بروز گرفتگی‌ها و انقباضات عضلانی شود. آگاهی نسبت به علائم گفته شده و مراجعه بموقع به پزشک معالج می‌تواند تاثیر بسزایی در تشخیص زودهنگام بیماری‌های کلیوی داشته باشد.

به چه علت پیشگیری یا درمان بیماری استخوان بسیار اهمیت دارد؟ 

بیماری کلیوی افراد را در معرض ابتلا به درد استخوان یا مفاصل، شکستگی استخوان، عفونت‌ها و بیماری پوستی قرار می‌دهد. عواملی که موجب ضعف استخوان می‌شوند می‌توانند خطر ابتلا به حملات قلبی را نیز به همراه داشته باشد. برای پیشگیری یا درمان بیماری استخوان با پزشک خود مشورت کنید. گام‌های ساده‌ای از بروز بیماری استخوان جلوگیری می‌کنند، مانند تغییر در رژیم غذایی.

بیماری استخوان چگونه درمان می‌شود؟ 

برای حفظ سلامت استخوان‌هایتان گام‌های زیادی وجود دارد. پزشک شما ممکن است پیشنهادات زیر را ارائه دهد:

• میزان فسفر مصرفی را کاهش دهید. برخی غذاها حاوی مقدار زیادی فسفر هستند. برای کمک به حفظ سلامت استخوان‌ها مصرف اینگونه غذاها را قطع یا محدود کنید. یک متخصص تغذیه مربوط به بیماران کلیوی می‌تواند برای این کار به شما کمک کند.
• شیر، پنیر، ماهی، گوشت قرمز، نخود و لوبیا، کره، بادام زمینی و گردو، نان، غلات، سبوس، کاکائو و نوشابه‌های تلخ حاوی فسفر زیادی هستند. برای مصرف این مواد با پزشک خود مشورت کنید.
• ورزش کنید. انجام تمرینات ورزشی به استقامت استخوان‌ها و جلوگیری از شکستگی آنها کمک می‌کند.
• از مصرف تنباکو بپرهیزید؛ چرا که مصرف آن به پیشرفت بیماری کمک می‌کند.
• از برنامه درمانی خود پیروی کنید. داروهایتان را طبق نسخه پزشک مصرف کنید و از هیچ یک از جلسات دیالیز صرف نظر نکنید. دیالیز باعث می‌شود از شر فسفرهای اضافی که عامل بروز بیماری استخوان است، راحت شوید.
• برنامه درمانی خود را تنظیم کنید. اگر میزان فسفر شما همچنان پس از تغییر رژیم غذایی و مصرف دارو بالا بود، پزشک برای درمان بیماری استخوان شما دیالیز بیشتری تجویز خواهد کرد.

عوامل دخیل در نارسایی کلیه 

بیماری‌های بسیاری وجود دارند که باعث از دست رفتن کلیه‌ها و نارسایی کلیوی می‌شوند؛ از جمله:

• بیماری قند: دیابت کنترل نشده و بالا بودن قند به طور مداوم باعث آسیب به نفرون‌های کلیه و از دست رفتن کارکرد آنها می‌شود.‌
• بیماری‌های عروق و تنگی رگ‌های کلیه: این بیماری‌ها با اختلال در خون رسانی به کلیه‌ها باعث نارسایی کلیوی می‌شوند.
• عفونت‌های شدید: عفونت‌هایی که وارد خون می‌شوند با تاثیر بر کلیه‌ها می‌توانند منجر به نارسایی حاد آنها شوند، اما اگر عفونت فقط در یکی از کلیه‌ها ایجاد شده باشد، باعث نارسایی کلیوی نمی‌شود زیرا کلیه دیگر به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
• بیماری‌های خودایمنی: سیستم ایمنی وظیفه دارد از بدن در برابر عوامل بیماری زای خارجی و داخلی مثل سرطان‌ها دفاع کند، اما این سیستم در بیماری‌های خودایمنی، علیه بدن شروع به فعالیت می‌کند و به بافت‌های سالم آسیب می‌رساند. این بیماری‌ها انواع مختلفی دارند و بخش‌های متفاوتی از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. برای مثال بیماری لوپوس می‌تواند باعث ضعف و بی‌حالی کلی بدن و درگیری مفاصل، ریه، قلب، کلیه، پوست و… شود.
• بیماری‌های مادرزادی: بعضی از بیماری‌های مادرزادی می‌توانند بافت کلیه را از دوران جنینی تحت تاثیر قرار دهند. این بیماران در صورت زنده ماندن می‌توانند در سنین بالاتر داوطلب جراحی پیوند شوند.
• بیماری‌های کیستیک کلیه: کلیه‌ها در حالت طبیعی ممکن است چند کیست داشته باشند، اما با افزایش تعداد این کیست‌ها، بافت کلیه و نفرون‌ها از کیست پوشیده می‌شوند و کارکرد کلیه کاهش می‌یابد. در این وضعیت بیمار برای دیالیز و جراحی پیوند داوطلب می‌شود.
• فشار خون: فشار خون بالا یکی از عواملی است که خونرسانی را در کلیه‌ها دچار اختلال می‌کند. در این وضعیت خون با فشار مناسب به کلیه‌ها و واحدهای فیلترکننده نمی‌رسد و باعث تخریب نفرون‌ها می‌شود. با افزایش تعداد نفرون‌های تخریب شده نیز فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می‌رود.

پنج نوع نارسایی کلیوی وجود دارد: 

نارسایی حاد پیش کلیوی 

گردش کم جریان خون به سمت کلیه‌های می‌تواند باعث نارسایی پیش کلیوی حاد در کلیه‌ها شود. بدون گردش کافی جریان خون، کلیه‌ها قادر به فیلتر کردن سموم در خون نیستند. این نوع از کم‌کاری کلیوی زمانی درمان می‌شود که عامل کاهش‌دهنده گردش جریان خون تشخیص داده شود.

نارسایی حاد کلیوی 

نارسایی حاد کلیوی می‌تواند به دلیل آسیب‌دیدگی مستقیم کلیه‌ها مانند وارد آمدن ضربات فیزیکی به کلیه یا تصادف ایجاد شود. از برخی دیگر از علل ابتلا به این بیماری می‌توان به تجمع سموم و ایسمیک اشاره کرد که باعث کمبود اکسیژن در کلیه‌ها می‌شوند. ایسمیک ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:

• خونریزی شدید
• شوک
• انسداد عروق خونی وابسته به کلیه‌ها
• گلومرولونفریت که التهاب فیلترهای ریز درون کلیه است.

نارسایی مزمن پیش کلیوی 

وقتی که به مدت طولانی به اندازه کافی خون به کلیه‌ها نمی‌رسد، کلیه‌ها جمع شده و توانایی انجام وظایف خود را از دست می‌دهند.

نارسایی مزمن کلیوی 

این زمانی اتفاق می‌افتد که آسیب‌دیدگی‌های بلند مدت در کلیه‌ها باعث بیماری‌های داخلی کلیه شده باشند. بیماری‌های داخلی کلیوی به دلیل آسیب‌دیدگی مستقیم کلیه‌های مانند خونریزی شدید یا کمبود اکسیژن به وجود می‌آیند.

نارسایی‌های مزمن پس کلیوی 

انسداد بلند مدت مجرای ادرار که باعث جلوگیری از دفع ادرار می‌شود می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی کلیه‌ها شود.

علائم نارسایی کلیه در کودکان 

علائم نارسایی کلیوی مزمن با علائم نارسایی کلیوی حاد متفاوت از هم هستند. در زیر به برخی از علائم شایع نارسایی های حاد و مزمن کلیوی اشاره شده است. به هر حال علائم در هر کودک متفاوت است.

علائم حاد 

علائم نارسایی‌های حاد کلیوی به میزان زیادی به علل زمینه‌ای ایجادکننده آن بستگی دارد.

• خونریزی یا هموراژ
• تب
• راش
• اسهال خونی
• استفراغ شدید
• درد شکم
• ادرار نکردن یا تکرر ادرار
• سابقه ابتلا به عفونت‌های اخیر
• رنگ پریدگی پوست
• سابقه مصرف برخی از داروها
• سابقه آسیب دیدگی
• تورم بافت‌ها
• التهاب چشم‌ها
• وجود توده‌های قابل تشخیص در شکم
• قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین یا حلال‌های سمی
• علائم مزمن
• کم اشتهایی
• استفراغ
• درد استخوان
• سردرد
• کوتاهی قد
• کسالت
• ادرار زیاد یا ادرار نکردن
• عفونت‌های مکرر ادراری
• بی‌اختیاری در ادرار کردن
• رنگ پریدگی پوست
• اختلالات تنفسی
• اختلالات شنوایی وجود توده‌های قابل تشخیص در شکم
• تورم بافت‌ها
• تحریک پذیری
• کاهش حجم عضلانی

تغییر در هوشیاری ذهنیعلائم نارسایی‌های کلیوی حاد و مزمن ممکن است مشابه با علائم برخی بیماری‌های دیگر باشد. همیشه باید برای تشخیص به پزشک مراجعه شود.

توصیه‌های کلی 

• در مورد بیماری‌های کلیوی و روش‌های درمان آنها اطلاعات کسب کنید.
• به طور فعال در برنامه درمانی کودک خود مشارکت داشته باشید.
• به کودک در کنترل بیماریش کمک کنید.
• به کودک در درک و پذیرش محدودیت‌های غذایی کمک کنید.
• اجازه ندهید زمان مصرف دارو روز شما را خراب کند.

جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب