علل و روش‌های جلوگیری از خودکشی

خودکشی انفرادی‌ترین تصمیم زندگی انسان است

توسط صبا پلاشانی تاریخ چهارشنبه, ۶ شهریور ۱۳۹۸ آخرین ویرایش دوشنبه, ۱۱ دی ۱۴۰۲ 0

علل خودکشی به اندازه تمام انسان‌ها گسترده بوده و هر کس دلیل خاص خود را دارد. همیشه برای ما سوال است که یک فرد به چه نقطه‌ای می‌رسد که هم جرات و هم قصد پایان دادن ارادی به زندگی خود یعنی خودکشی را پیدا می‌کند. ثروتمند و فقیر، کارگر و کارفرما، پیر و جوان، همه و همه گاهی به مرحله خودکشی می‌رسند. اما علت خودکشی هر چه که باشد همیشه منجر به وقوع خودکشی نمی‌شود. اگر احساس می‌کنید در اطراف شما کسی نشانه‌ای از خودکشی دارد، بهتر است با مطالعه این مقاله به برخی از مهم‌ترین علل خودکشی پی ببرید. با برطرف کردن این علل می‌توانید به فرد در معرض خطر کمک کنید و یا با در میان گذاشتن موضوع با افراد متخصص با راه‌های پیشگیری از خودکشی آشنا شوید.

خودکشی انفرادی‌ترین تصمیم زندگی انسان است. در خودکشی فرد به جایی می‌رسد که دیگر زندگی و این دنیا را نمی‌خواهد و یا در جستجوی زندگی بهتر یا به دنبال پایان شکنجه است. نکته‌ای که در تمام این افراد بارز است، خسته شدن از زندگی و ناتوانی در تحمل شرایط است. مسائلی که در این مطلب به آن خواهیم پرداخت، دلایلی است که فرد را از زندگی خسته می‌کند و به قولی عطای آن را به لقایش می‌بخشد؛ در نتیجه اقدام به خودکشی می‌کند.

علل اصلی خودکشی چیست؟

علل خودکشی مثل راه‌های آن متفاوت است. هرکس مشکلات زندگی خود و توانایی سازگاری متفاوتی است. اصلی‌ترین علل خودکشی به شرح زیر است:

نداشتن مهارت سازگاری	به دلیل ناتوانی در مقابله با شرایط و اتفاقات آسیب زا، ممکن است افراد برای مقابله تصمیم به خودکشی بگیرند. به دلیل ضعف تربیتی والدین و سیستم غلط آموزش و پرورش، کودکان در سنین پایین مهارت‌های مقابله‌ای، مهارت سازگاری و مهارت‌های زندگی را نمی‌دانند و در شرایط سخت تصمیم به خودکشی می‌گیرند.
اختلالات روانی	تجربه اختلالات روانی و یا داشتن سابقه خانوادگی اختلالاتی مثل افسردگی، دوقطبی، جنون آنی، اضطرابی و … یکی از علل اصلی خودکشی است. به دلیل ناآگاهی افراد از شکل بروز بیماری‌های خلقی، معمولا زمان مناسب برای درمان را از دست می‌دهند. بیماری‌های روحی مثل بیماری‌های جسمی درد ندارد و با پرخاشگری، بی حوصلگی، خواب نامناسب، غمگینی، انزوا و … خود را نشان می‌دهد. واکنش دیگران به این رفتارها حتی توهین آمیز و سرکوب کننده می‌باشد، اما در مقابل دردهای جسمی اکثرا ترحم و توجه دریافت می‌شود.
خشم شدید	گاهی اوقات خشم و ناراحتی شدید فرد، باعث می‌شود او به جایی برسد که نخواهد دیگر در زندگی بماند. او به جای تخریب فردی که اشتباه کرده، خود را از بین می‌برند. آموزش مهارت‌های کنترل خشم برای کاهش این نوع خودکشی بسیار لازم به نظر می‌رسد.
بیماری‌های جسمی	کسانی که از بیماری‌های شدید جسمی رنج می‌برند یا طی یک حادثه، نقص شدید عضوی پیدا کرده‌اند، در معرض خطر اقدام به خودکشی هستند. این افراد نمی‌توانند با زندگی جدید کنار بیایند و به حدی می‌رسند که تحمل بیماری از توانایی آنها خارج است. ناامیدی، افسردگی و بی انگیزگی برای ادامه زندگی آن‌ها را اقناع به خودکشی می‌کند.
ارتباطات ناسالم	روابط دوستانه و عاشقانه آسیب زا با افرادی که وضعیت روانی با ثباتی ندارند باعث آسیب دیدن روان فرد و تغییر نگرش او نسبت به زندگی می‌شود. ارتباطات ناسالم خطر خودکشی نوجوانان را بیشتر می‌کند.
سوءمصرف مواد مخدر	سابقه مصرف مواد مخدر ارتباط زیادی با خودکشی دارد. بار روانی مصرف مواد مخدر، توهم‌های ناشی از مصرف، عدم کنترل خود و واکنش قهری دیگران باعث می‌شود فرد برای فرار از پیامدهای اعتیاد، اقدام به خودکشی کند.
ناامیدی از مهم‌ترین علل خودکشی	شرایط بحرانی اقتصادی و فرهنگی یک جامعه باعث می‌شود که افراد، به سختی خود را نسبت به آینده‌ای روشن امیدوار کنند. نابرابری، تبعیض، بیکاری و امثال این مشکلات، باعث احساس یاس شده و فرد حس می‌کند هیچکاری از دستش بر نخواهد آمد و هیچ شانسی برای موفقیت ندارد.

بررسی علل و پیش از وقوع حادثه

برخی از علائمی که با دیدن آن‌ها باید واکنش مناسب نشان دهید در ادامه آورده شده است. در برخورد با بیمار خودکشی بیشتر باید به نشانه‌های زیر توجه کنید. اما گاهی می‌بینیم که فردی بدون هیچ علامت و نشانه‌ای و به ظاهر در کمال سلامت، خود را می‌کشد و هیچ پیش بینی را ممکن نمی‌کند. در هر صورت برخی از علائم هشدار دهنده خودکشی که قابل شناسایی هستند عبارتند از:

داشتن علائم افسردگی
خروج از جمع دوستان و خانواده
ناراحتی و ناامیدی
عدم علاقه به فعالیت‌های لذت بخش قبلی یا بی‌حسی نسبت به اتفاقات اطراف
تغییرات فیزیکی مثل عدم انرژی، خواب نامنظم، تغییر در اشتها و وزن
از دست دادن اعتماد به نفس و داشتن نظرات منفی در مورد خود
صحبت زیاد درباره مرگ، جهان پس از مرگ، فلسفه زندگی و خودکشی
انجام شدید برخی فعالیت‌های شخصی مثل نظم دادن به اموال، شرایط بیمه و …

ریشه‌های خودکشی چیست؟

دلایل خودکشی در مشرق زمین با مغرب زمین به کلی متفاوت است. به طور مثال، در مشرق زمین و در ایران اولین اختلالی که باعث خودکشی می‌شود، اختلال سازشی است. یعنی اتفاقی در زندگی فرد می‌افتد و او چند ماهی استرس دارد و به دلیل فشار این استرس اقدام به خودکشی می‌کند. در صورتی که در مغرب زمین علت اصلی خودکشی افسردگی است که به نوعی بیماری جدی‌تری است.

آمار خودکشی در زنان متاهل بیشتر از زنان مجرد است

زنان متاهل بیشتر از زنان مجرد خودکشی می‌کنند و بیشتر آنها به دلیل مشکلاتی که در زندگی خانوادگی شان و نارضایتی ای که از زندگی مشترک دارند و سختی روند طلاق به دلایل مادی، فرهنگی و اجتماعی بیشتر از زنان مجرد دست به خودکشی می‌زنند.

آمار خودکشی در مردان مجرد بیشتر از مردان متاهل است

خودکشی در مردان مجرد که کار ندارند بیشتر دیده می‌شود، اما فراموش نکنیم خودکشی تنها به یک دلیل انجام نمی‌شود و همیشه چندعاملی است و دلایل زیادی فرد را به سمت اقدام به این کار می‌برد اما اتفاقی مثل شکست مالی، عاطفی، تحصیلی، فقدان و… در نهایت باعث می‌شود فرد این کار را انجام بدهد و اشتباه است که ما فقط اتفاق آخر را ببینیم.

از افسردگی تا خودکشی

نتایج تحقیقات متعدد ثابت کرده که افسردگی ژن دارد و ژن آن مستقل از افسردگی است. ارنست همینگوی مثل پدرش خودکشی کرد یا بچه‌های شاه که ۲ نفرشان خودکشی کردند. این قضیه مثل این می‌ماند که شما ژن دیابت را دارید و کم تحرک و چاق هم هستید شما در خطر ۲ برابری نسبت به دیگران در این مورد قرار دارید اما درصد دقیقی در این باره نیست که ژن مهم‌تر است یا الگوبرداری!

تغذیه مناسب برای درمان افسردگی

خبر را انتشار ندهید

فراموش نکنیم که خودکشی مسری است. به همین دلیل مهم است که چطور خبر خودکشی را منتشر کنیم تا دیگران تحریک به انجام آن نشوند و آن را به عنوان راه حلی برای بیرون رفتن از مشکلات نبینند.

تهدید را جدی بگیریم

وقتی شنیدیم کسی از خودکشی حرف می‌زند، نباید با این لحن که «برو بابا، شوخی نکن، تو عرضه این کار را نداری» و الفاظ مشابه، با او حرف بزنیم! وقتی کسی این حرف را می‌زند حتما به فکر فرو برویم و نزد مشاور برویم و موضوع را با او درمیان بگذاریم که فرزند من یا خانم من یا همسر من تهدید به خودکشی کرده و من چه باید بکنم؟! او در مراحل بعدی خود فرد را هم باید نزد مشاور برد.

راه‌های پیشگیری و رفع علل خودکشی

در برخی از موارد، تشخیص فردی که قصد خودکشی دارد بسیار دشوار است. تمام شرایط طبیعی به نظر می رسد اما به محض مشاهده هریک از شرایط هشدار دهنده، باید اقدامات زیر را انجام دهید. حتی در شرایط عادی نیز این اقدامات لازم است اما در شرایط بحرانی بسیار ضروری خواهد بود:

روان درمانی راهی موثر در رفع علل خودکشی	بسیار مهم است که در صورت مشاهده عوارض اختلالات روانی، به خصوص افسردگی، حتما بلافاصله به روانشناس مراجعه کنید. شاید شما فکر کنید که این رفتارها نشانه بلوغ یا نشانه جلب توجه است، اما این فکر نشانه ناآگاهی و عدم توانایی شما در ارتباط موثر با فرزندتان است. بنابراین مشکلات روانی را جدی بگیرید و برای درمان آن اقدام کنید. مشاوره افسردگی ضروری بوده و در نظر داشته باشید که هزینه‌های روان درمانی بسیار ناچیزتر از هزینه‌های تحمیلی ثانویه خواهد بود.
دارو درمانی	گاهی اوقات مشکلات به حدی است که فرد نیاز به استفاده از دارو دارد. در این گونه موارد با تشخیص پزشک و روان پزشک و کمک روانشناس، داروهای مناسب برای کنترل وضعیت خلقی و مکانیزم‌های مغزی فرد تجویز خواهد شد. به همراه دارو درمانی نیاز است روانشناس دائم وضعیت روانی فرد را تحت نظر داشته باشد تا از خودکشی احتمالی جلوگیری کند.
توجه مثبت نامشروط	گاهی پاسخ “خوبم” دیگران نسبت به احوال پرسی شما دقیقا معنی اصلا خوب نیستم می‌دهد اما شما متوجه نمی‌شوید. خیلی‌ها می‌گویند خوب هستند چون حوصله و رغبتی برای پاسخ دادن یا حرف زدن با شما را ندارند. به آن‌ها نزدیک شوید، بدون قضاوت و با توجه مثبت نامشروط با آن‌ها برخورد کنید.
آموزش توانایی سازگاری	آموزش توانایی سازگاری توسط روانشناس و متخصص، برای همه افراد مهم است، مخصوصا کسانی که زمینه انجام خودکشی را در آنها حس می‌کنید. فرد باید بداند نسبت به شرایط سخت چگونه رفتار کند و چگونه به بحران‌ها واکنش نشان دهد. خودکشی در مقابل تمام شدن یک رابطه عاطفی سطحی و کوتاه مدت، و یا خودکشی بخاطر مشروط شدن در دانشگاه قطعا راه حل مناسبی نیست. مهارت‌های حل مسئله به افراد کمک می‌کند تا در زمان‌های بحرانی با دید بهتری به موضوع نگاه کنند. داشتن ارتباطات سالم هرکس در زندگی افرادی را نیاز دارد که او را دوست داشته باشند و به او اهمیت دهند. داشتن خانواده مهربان و دلسوز، داشتن دوستان فداکار و صمیمی و داشتن یک رابطه عاشقانه کامل و لذت بخش، همه و همه به فرد مستعد، انگیزه ادامه زندگی، حتی در شرایط سخت را خواهد داد.
داشتن هدف و انگیزه	مهم‌ترین علت خودکشی بی انگیزگی است. لازم است که صحبت‌های عزیزانتان درباره آینده و ناامیدی او را جدی بگیرید. علل بی انگیزگی او را کشف کرده و از متخصص برای راهنمایی کمک بگیرید. داشتن یک شغل مناسب، انجام فعالیت‌های هنری و ورزشی و انگیزه‌های تحصیلی، می‌تواند به فرد برای ادامه زندگی محرک کافی را بدهد. درمان‌های شناختی نیز به فرد برای اصلاح تفکر نسبت به زندگی و تغییر نگرش‌های منفی بسیار لازم است. معمولا کسی که اقدام به خودکشی می‌کند، مدت‌ها درباره آن فکر کرده و برای اقدام به خودکشی برنامه ریزی می‌کند. بنابراین نادیده گرفتن صحبت‌ها و نشانه‌های خودکشی موضوعی را حل نمی‌کند. بسیاری از خانواده‌ها با وجود نشانه‌های خودکشی به آن اهمیت نداده و تنها پس از ارتکاب آن به فکر درمان و حل مسئله می‌افتند. حتی اگر فرد از خودکشی جان سالم به در ببرد آسیب‌های جبران ناپذیری به جسم خود ممکن است وارد کرده باشد. بنابراین پیشگیری از خودکشی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

به عقیده روان پزشکان، خودکشی کننده‌ها در روزهای آخر زندگیشان این نشانه‌ها را در رفتارهای خود ابراز می‌کنند:

مدام صحبت کردن یا فکر کردن در مورد مرگ
ابتلا به افسردگی بالینی که خود را با اندوه عمیق، از دست دادن علاقه و اختلال در الگوی خواب و تغذیه نشان میدهد.
آرزوی مرگ کردن
از دست دادن علاقه نسبت به چیزهایی که قبلا به آنها علاقه داشته
بیان مداوم حرف‌های ناشی از ناامیدی، درماندگی یا بی ارزشی
بیان مداوم جملاتی مثل «کاش به دنیا نیامده بودم»، «اگر من اینجا نبودم، بهتر بود» یا «با مدرنم همه راحت می‌شوند»
از خودبیزاری، احساسات برآمده از بی ارزشی، گناه، شرم و نفرت از خود
روی آوردن به رفتارهای مخرب مثل مصرف الکل یا مواد مخدر، رانندگی بی پروا و…
چرخش ناگهانی خلق و خو و ناگهانی تبدیل شدن به آدم خوشحال و آرام
فاصله گرفتن ناگهانی از آدم‌ها و منزوی شدن

مهمترین گام‌ها برای پیشگیری

اگر در یکی از اطرافیانتان دیدید یا می‌خواهید با کسی که قصد خودکشی کردن را دارد، حرف بزنید، به این نکته‌ها توجه کنید: نه چهره یک نصیحت کننده را به خودبگیرید و نه نگاه عاقل اندر سفیه یک ناجی را به او داشته باشید. شما در این موقعیت برای او فقط یک همراه محسوب می‌شوید، همین! اگر شما نشانه‌های گفته شده را در فردی می‌بینید، چاره ای جز حرف زدن با او برایتان باقی نمی ماند.

گوش کنید	به جای اینکه به دنبال نصیحت کردن باشید، حرف‌هایش را بشنوید و بگذارید غم‌ها، ترس‌ها و نگرانی‌هایش را هرچقدر که می‌خواهد، بیرون بریزد.
همدلی کنید	بدون آنکه بخواهید، او را قضاوت کنید و حرف‌هایش را بی‌معنی و پوچ بخوانید، با او همدلی کنید. می‌توانید با گفتن این جملات حس بهتری را در او ایجاد کنید: « تو در این روزهای سخت تنها نیستی. من اینجا کنارت هستم.»
امید بدهید	ناامیدی از بهبود شرایط احتمال خودکشی را چندبرابر می‌کند. شما در میانه گفت و گو می‌توانید با چنین جملاتی به فرد مقابلتان امید تزریق کنید: «شاید حالا که در این روزهای سخت هستی باور نکنی، اما ما واقعا می‌توانیم این شرایط را تغییر دهیم! کمی صبوری کن تا با هم به چنین روزی برسیم.»
کمک بگیرید	همیشه به تنهایی نمی‌توانید این کار سخت را انجام دهید و چنین فردی را از تصمیمی که گرفته، منصرف کنید. اگر احساس کردید ناامیدی بیشتر از آنچه انتظار داشتید در وجود او خانه کرده، حتما از یک روان پزشک کمک بگیرید و همراه با او به مطب یک متخصص بروید.

جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب

افسردگی بیماری روانی