ماسوله شهر کوچک و زیبای تاریخی

شهر تاریخی ماسوله یکی از زیباترین شهرهای کوچک پلکانی در ایران است که در استان گیلان و ۳۵ کیلومتری غرب شهرستان فومن واقع شده است. شهر ماسوله بخاطر قرار گرفتن در بین کوه و جنگل مناظر طبیعی دلنوازی را به خود اختصاص داده است. این شهر شامل وسعتی معادل یکصد هکتار منطقه تحت حفاظت میراث فرهنگی و منابع طبیعی، یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران است که هر ساله پذیرای ده ها هزار گردشگر از سراسر جهان می باشد. شهر تاریخی و توریستی ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد در جهان شناخته شده است. این شهر در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با شماره۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قدمت

 طی کاوش‌ های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه های لعابدار با رنگ های متنوع که متعلق به ۹۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش بوده اند، بدست آمده‌ است. که دقیق‌ ترین مستندات قابل توجه تاریخی می‌باشند. برخی از آنها منقوش بوده که مربوط به دوره سلجوقی بوده اند. ماسوله­‌ی قدیم یا «کهنه­ ماسوله» که در فاصله «هشت کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال» قرار گرفته است سکونتگاه اصلی و اولیه ماسوله­‌ای‌ها بوده است که اکنون آنچه در این مکان به چشم می­خورد سنگ دیوار بناهای آن است.

واژه ماسوله در زبان پهلوی بصورت ماه سوله نوشته شده است. ماه در این واژه به معنای خاص خودش بکار رفته و سوله در گویش محلی به معنای کوچک است که در یک ترکیب کلی به معنی سرزمین ماه کوچک خوانده می شود. در جای دیگر درباره وجه تسمیه آن می توان ماسوله را به دو بخش ماس و اوله تقسیم کرد که در فرهنگ های ایرانی ماس به معنای کوه و مانع و اوله نیز به معنای بلند که در صورت ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم مانند آمده است. که می توان آن را کوه بلند و کوه مانند معنا کرد. ماسوله در عهد صفویه به خصوص زمانی که سران ایل شاهسون به این ناحیه آمدند به قزل دره (دره طلا ) معروف شده بود. در مقطعی از زمان نیز بخاطر وجود لوازم لشکری که در آن نگهداری می شد به قزل قلعه معروف شد.

معماری

این شهر دارای معماری منحصر به فردی است. محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می‌شوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفته است و خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری آن در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمان‌ها معمولا دودوقه می رسد.

بناهای قدیمی این شهر با استفاده از خشت و سنگ لاشه، ملات، تیرهای چوبی و سرخس وحشی به عنوان عایق ساخته شده اند. دیوارها قطورند و قرن ها پابرجا مانده اند. گِل زرد برای نما و گِل کبود برای سقف، اندودهای رایج ساختمان ها به شمار می روند. اسلوب معماری روستایی منطقه وجه غالب منظر این شهر را شکل می دهد. بازشوهای کوچک تعبیه شده در نماهایی از گِل زرد با ردیف گُل های شمعدانی در ایوان ها و پنجره ها، بخشی از سیمای شهری ماسوله را تشکیل می دهد .

 هسته مرکزی شهر که کانون اصلی فعالیت نیز هست، حوزه بازار می باشد که از لحاظ هندسی نیز تقریباً در مرکز قرار گرفته است. ماسوله دارای پنج محله است که یکی از آنها بازار می باشد. سایر محلات با نام های کَشه سر، مسجدبَر، اسدمحله و خانه بَر در اطراف بازار شکل گرفته اند.

شهر در دیواره دره ای که رودخانه در قعر آن قرار دارد، رو به جنوب واقع شده است .رودخانه به عنوان لبه در انتهای پایینی عمل می کند و لبه بالایی با فاصله بیشتری از شهر جاده ای است که به سمت خلخال می رود. جاده فومن به ماسوله اصلی ترین مسیر دسترسی به شهر است که از پایین ترین تراز و لبه پایینی وارد ماسوله می شود و مفهوم لبه را در این بخش تقویت می کند. دو مسیر فرعی دیگر که یکی از جاده فومن  ماسوله و دیگری از جاده خلخال منشعب می شوند نیز امکان دسترسی سواره را از بدنه شرقی به ماسوله فراهم بدنه شرقی به ماسوله فراهم می کنند