در هر سن کودک چه مهارت های اجتماعی باید یاد بگیرد؟

کودک در هر مرحله از رشد خود مهارت های اجتماعی خاصی کسب می کند. از طرفی برخی فعالیت ها نیز به رشد اجتماعی کودک کمک می کند.

اینکه کودک چه مهارت های اجتماعی کسب می کند و چه فعالیت هایی به او در این زمینه کمک می کند بسته به سن او متفاوت است. باید در خصوص مهارت های اجتماعی نرمال هر یک از گروه های سنی اطلاع داشته باشید و بدانید چگونه می توانید به کودک خود کمک کنید. آموزش مهارت های اجتماعی به کودک، سه مرحله دارد:  تشخیص مهارت های اجتماعی که لازم است کودک بیاموزد، پیدا کردن راهی برای آموزش این مهارت ها، تقویت و تمرین دروس با استفاده از منابع علمی درست. در این مطلب در خصوص این سه مرحله سخن خواهیم گفت و با ذکر مثال هایی خواهیم گفت که چگونه کودک خجالتی و مضطرب به کودکی با خصوصیات اجتماعی و دوستانه که می تواند هر گونه شرایطی را کنترل و مدیریت کند، تبدیل می شود.

مراحل رشد اجتماعی کودک

کودک ۲ تا ۳ ساله:

می تواند توجه دیگران را به خود جلب کند، هم از طریق شفاهی (با گفتن سلام و خداحافظ) و هم از طریق فیزیکی با نگاه کردن به کسی که در حال حرف زدن است، رعایت نوبت در حرف زدن و خندیدن به حرف ها و اتفاقات خنده دار، با دیگران ارتباط اجتماعی برقرار می کند.

کودک ۳ تا ۴ ساله:

در بازی ها نوبت را رعایت می کند، با عروسک ها و حیوانات مصنوعی طوری رفتار می کند که گویی زنده هستند و ارتباط کلامی را با به کار بردن کلمات واقعی آغاز می کند.

کودک ۴ تا ۵ ساله:

همکاری بیشتری با دیگر کودکان از خود نشان می دهد، از کلمات امری استفاده می کند (مانند وایسا)، مستعد سخن چینی است، در تخیلات خود نقش پدر یا مادر را بازی می کند.

کودک ۵ تا ۶ ساله:

می تواند به دوستان خود واژگان خواهشی مانند ببخشید، لطفا، متشکرم بگوید. حرف های بد و نادرست را تشخیص می دهد، کلک زدن بلد است و بازی های رقابتی انجام می دهد و بازی خوب و عادلانه را تشخیص می دهد.

کودک ۶ تا ۷ ساله:

می تواند با دیگران همدردی کند (مثلا به خاطر اتفاقات بد گریه کند)، با دیگران سهیم شود، از ژست و زبان بدن استفاده می کند، منتظر نوبت خود می ایستد و بازنده های بهتری هستند و کمتر نقش قربانی را بازی می کنند، دیگران را می خنداند و منتظر شنیدن نقطه نظرات دیگران می ماند، پایان بندی و تغییر موضوع سخن را بلد است. در این سن هنوز مرز روشن بین درست و غلط را نمی دانند و نمی توانند به درستی راه خود را بیابند.

تقویت مهارت های اجتماعی

وضع قوانین بازی (زمان بازی و …) در رشد کودک نقش مهمی ایفا می کند اما کودکانی که مشکلات اجتماعی (رشد اجتماعی) دارند در وضع قوانین و تبعیت از آن سختتر هستند. وضع قواعد و اصولی برای بازی کودک به او یاد می دهد از قوانین تبعیت کند و می آموزد چگونه با مهمان خود مودبانه رفتار کند.

از قبل یک برنامه بنویسید، کارها و بازی های مختلفی که کودک شما با دیگر کودکان انجام می دهد را بنویسید، به فرزندتان بگویید از مهمانش بخواهد سه بازی از این لیست انتخاب کند. هم فرزند شما و هم مهمانش به نوبت بازی ها را انتخاب کنند و انجام بدهند تا از جنگ و دعوا جلوگیری شود. با فرزند خود درخصوص اینکه فکر می کنید درصورت انجام این کار، چه اتفاقاتی می افتد و یا چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد، صحبت کنید. حتی اگر لازم است، قبل از اینکه مهمان به خانه بیاید نقش مهمان و میزبان را بازی کنید و رفتارها و اصول میزبانی را تمرین کنید. می توانید یک نمایشنامه برای این کار بنویسید تا بدین صورت استرس کودک کاهش یابد.

دکتر لورنس بالتر، متخصص کودکان پیشنهاد می کند به منظور تقویت رشد اجتماعی کودک از ۴ استراتژی زیر استفاده کنید:

همدلی را یاد دهید:

سناریوهایی طراحی کنید و از فرزند خود بپرسید وقتی فلان اتفاق می افتد دیگران چه احساسی خواهند داشت، هر بار این سناریو را درباره موقعیت ها و شرایط مختلف پیاده کنید.

فضای شخصی را تشریح کنید:

به فرزند خود بگویید هر کس باید یک فضای شخصی داشته باشد تا در آن احساس راحتی کند و در طول بازی از روش های قابل قبولی برای ارتباط برقرار کردن با دیگران استفاده کند.

شروع ارتباط اجتماعی را یاد دهید:

به فرزند خود روش های درست و مناسب برای شروع رابطه، جلب توجه دیگران، ملحق شدن به گروه کودکان که با هم بازی می کنند را بیاموزید. در خصوص راه حل ها و ارائه ایده ها وعقاید در این خصوص می توانید سر میز شام یا در ماشین در مسیر مدرسه و یا حین فعالیت های دیگر صحبت کنید.

 رعایت نوبت را یاد دهید:

حداقل روزی یک ساعت با کودک خود بنشینید و بازی کنید و به او توضیح دهید که نوبت، منتظر بودن و با دیگران سهیم شدن یعنی چه.

تقویت برخی مهارت های اجتماعی خاص

بازی ها و فعالیت ها می توانند کمک مضاعفی به تقویت برخی مهارت ها بکنند. با بازی کردن با کودک و برقراری ارتباط و تعامل به تقویت رشد اجتماعی کودک کمک کنید. “اسم بازی” به بچه های کوچک کمک می کند که یاد بگیرند چگونه قبل از حرف زدن توجه دیگران را جلب کنند. کودکان را دایره وار بنشانید و توپی به یکی از کودکان بدهید. از او بخواهید اسم کودک دیگری که در دایره نشسته را بگوید و توپ را به سمت او غل دهد. کسی که توپ را گرفته نوبت با اوست و باید اسم کودک دیگر نشسته در دایره را ببرد و توپ را به سمت او غل دهد و همینطور ادامه دهند. بازی “از رهبرت پیروی کن” ( در این بازی یکی از بچه ها رهبر گروه می شود و دیگران پشت او حرکت می کنند و هر کاری که رهبر انجام می دهد، بقیه کودکان تقلید می کنند) رعایت نوبت و صبر را به کودکان می آموزد. می توانید این بازی را خودتان با فرزندتان انجام دهید و نوبتی نقش رهبر را بازی کنید.

تقویت مهارت های غیرکلامی:

با کودک خود برنامه کودک ببینید (البته با رعایت این نکته که کودک حداکثر دو ساعت در روز باید تلویزیون ببیند)، صدای آن را قطع کنید و با هم ببینید آن شخصیت تلویزیونی چه کاری انجام می دهد یا معنی آن رفتارش چه بوده. با این کار تشخیص حالت های صورت و زبان بدن را یاد می گیرد. شروع کنید به حدس زدن اینکه فکر می کنید آن شخصیت تلویزیونی چه می گوید و بر حرکات آن دقیق شوید. حتی می توانید به تصاویر کتاب ها و مجلات نگاه کنید، حالت های مختلف چهره را نشان دهید و درباره اینکه افرادی که در این تصاویر هستند چه می گویند، صحبت کنید.

تون صدا:

برای کمک به کودک در تغییر لحن و درجه صدا، از یک دستگاه ضبط صدا استفاده کنید، حالت های مختلف در صدای خود ایجاد کنید و آن را ضبط کنید و از کودک خود بپرسید حسی که در این صداست چیست و معانی هر حالت را با ضبط حالات مختلف به او توضیح دهید. مثلا جمله “من عصبانی ام” را با صدای بلند و خشن و جمله “من خیلی ناراحتم” را با صدای آرام، پایین و افسرده ضبط کنید.

محدوده توجه:

اگر فرزند شما در حفظ توجه و تمرکز مشکل دارد، موضوعی را انتخاب کنید و سه جمله بگویید، دو جمله مرتبط با آن موضوع و یک جمله تصادفی و بی ربط. از کودک خود بخواهید جمله ای که بی ربط بوده را انتخاب کند. برای مثال در خصوص سگ خانگی صحبت می کنید. می گویید که امروز چقدر بیرون بازی کرده و در پارک چه کاری انجام داده است و بعد یک جمله درباره آب و هوا بگویید. از کودک خود بخواهید تفاوت بین جملات را بگوید. سر میز شام از کودک بخواهید دقت کند چند بار موضوع صحبت ها دور میز شام عوض شده.

اپلیکیشن ها و نرم افزارهای مناسبی برای تقویت مهارت های اجتماعی کودکان وجود دارد. مثلا اپلیکیشنی که تصاویری از کودکان در حالت های مختلف در نقش های گوناگون نشان می دهد (مثلا در نقش آرایشگر، دکتر، باغبان). و یا اپلیکیشن هایی که به بچه ها یاد می دهد چگونه در مقابل دیگران واکنش نشان دهند و احساسات دیگران را درک کنند. در عین حال اگر دیدید فرزندتان همچنان در مهارت های اجتماعی که باید در گروه سنی خود داشته باشد، دچار مشکل است، باید کمک تخصصی بگیرد. برخی کودکان در کنترل ضربه و حفظ تعادل مشکل دارند و برخی دیگر در تحلیل اطلاعات. این مشکلات سبب می شود کودک تعامل خوبی با همسن و سالان خود نداشته باشد. در هر صورت اگر این مشکلات اجتماعی سبب شود کودک شما بترسد یا احساس انزوا کند، از متخصص اطفال یا کارشناسان دیگر مانند درمانگران کمک بخواهید.