اسکیزوفرنیا علائم و شیوه درمان آن چیست؟

اصطلاح روانپریشی (پسیکوز) در مفهوم سنتی به معنای از بین رفتن واقعیت‌سنجی و تخریب کارکرد روانی است که به صورت هذیان، توهم، اغتشاش شعور و حافظه تظاهر می‌نماید. تخریب شدید عملکرد باعث انزوای اجتماعی و ناتوانی در انجام نقش‌های شغلی و خانوادگی تظاهر می‌نماید. از جمله اختلالاتی که در زیر گروه اختلالات پسیکوتیک جا می‌گیرد اختلال اسکیزوفرنیا می‌باشد.اسکیزوفرنیا که به نام‌های شیزوفرنی و یا جنون جوانی هم معروف است شناخت، هیجان، ادراک و رفتار و تفکر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و تاثیر بیماری شدید و معمولا دیر پا است. معمولا سنین جوانی که مهم‌ترین دوره زندگی هر فرد است را درگیر و هیچ یک از طبقات اجتماعی از ابتلای به آن مصون نیستند و خانواده و جامعه را درگیر مشکلات خود می‌سازند.شناسایی این بیماری مدیون تلاش دانشمندان بزرگی همچون کوپلین، بلویلر، اشنایدر می‌باشد.

شیوع مادام‌العمر این اختلال حدود ۱ درصد و میزان بروز سالیانه آن ۵/۰ تا ۵ مورد در ۰۰۰/۱۰ نفر است هرچند شیوع آن در زنان مساوی مردان است ولی پیش آگهی آن در مردان بدتر است. بیشترین سن شروع در مردان بین ۲۵-۱۵ سالگی و در زنان ۳۵-۲۵ سالگی است.ولی می‌تواند در هر سنی چه در کودکی و چه در سالمندی هم شروع شود اما از میزان شیوع کمتری برخوردار است. از نظر سبب‌شناسی اگر طبق مدل جورج اینگل بیماری را برآیند مسائل بیولوژیک، روانشناختی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی بنامیم در این بیماری، نقش عوامل ژنتیک بسیار بارز است به طوری که اگر کودکی خواهر یا برادر اسکیزوفرنیک داشته باشد میزان بروز ۸ درصد و اگر یکی از والدین درگیر باشند این میزان به ۱۲ درصد و در صورت ابتلای هر دو والد ۴۰ درصد و اگر یکی از قل‌های دوقلوهای یک تخمکی درگیر شود این میزان ۴۷ درصد است (در دوقلوهای دوتخمکی ۱۲ درصد).در کنار آن در خانواده‌هایی که اختلال اسکیزوفرنیا وجود دارد احتمال بروز اختلال وسواس و اختلالات شخصیت اسکیزوئید و اسکیزوتایپال بیشتر است.

به جز عوامل ژنتیک سایر عوامل سبب شناختی شامل دخالت برخی ویروس‌ها در سه ماهه اول و دوم جنینی مانند ویروس آنفلوآنزا، سن بالای ۶۰ سالگی پدر در زمان تولد، عوارض حاملگی به خصوص عوارض نورولوژیک، تراکم جمعیت، سوءمصرف برخی مواد مخدر به خصوص حشیش و شیشه (کریستال)، داشتن شخصیت منزوی و اسکیزوئید در دوران کودکی می‌باشد.در اختلال اسکیزوفرنیا عوامل بیوشیمیایی شامل اختلالات عملکرد سیستم دوپامینرژیک، سروتونین به صورت زیادی کارکرد و اختلال در کارکرد نوراپی نفرین، گابا، گلوتامات، استیل کوئین و نیکوتین و نوروپپتیدها هم مطرح است و از نظر نورولوژیک در مغز افراد مبتلا بزرگی بطن‌های مغزی، کاهش تقارن در نیمکره مغز، نابسامانی در دستگاه سیستمیک و قشر جلوی پیشانی (پره فرونتال)، تالاموس و حمله‌های قاعده‌ای مطرح است.این بیماری در خانواده‌هایی که گسیختگی چشمگیری بین والدین در تربیت فرزند وجود دارد و در خانواده‌هایی که روابط کلامی همیشه حالت خصمانه دارد و ابراز هیجان سرکوب می‌شود و یا در خانواده‌هایی که کودکان پیام‌های دوگانه و متفاوتی از هر یک از والدین دریافت می‌کنند بیشتر است.از نظر تشخیصی اسکیزوفرنیا با وجود حداقل ۲ علامت از علائم چندگانه ذیل که طی یک ماه وجود داشته باشد مشخص می‌شود این علائم شامل توهم، هذیان، اختلالات رفتاری، تکلم نابسامان و علائم منفی مانند بی‌ارادگی، عدم رسیدگی به بهداشت فردی، انزوای اجتماعی است.

توهم (هالوسیناسیون)

می‌تواند از هر پنج حس را درگیر کند ولی بیشتر به صورت توهم شنوایی است. صداها اغلب تهدیدکننده، اهانت‌کنند. دستوری است ممکن است یک صدا باشد و یا دو یا چند صدا که در مورد زندگی بیمار صحبت می‌کنند وجود داشته باشد.توهم بینایی در درجه بعدی است و توهمات بویایی، چشایی و لمسی کمتر شایع است. گاه فرد دچار توهم احشایی به صورت بریدگی در مغز استخوان و احساس اعوجاج در بدن می‌گردد.هذیان‌ها باورهای غلطی هستند که بر استنباط نادرست شخص از واقعیت بیرونی متکی است و علیرغم همه شواهد و دلایل فرد به آن معتقد است و در این بیماری هذیان‌های بدبینی، اعتقاد به داشتن دشمن بدون علت، هذیان در تعقیب بودن، هذیان‌های مذهبی، جسمی شایع است و فرد معتقد است که یک موجود خارجی بر افکار و رفتارش مسلط است و یا نسبت به همسرش به صورت بیمارگونه حسادت می‌ورزد و احساس خیانت می‌کند.

سایر علائم

شامل بیربط‌گویی، حاشیه پردازی، پژواک کلام، محبت‌های اسرارآمیز، گوشه‌گیری و حالات کاتاتونیک می‌باشد و معمولا حالت عاطفی فرد کند و یا بی‌احساس است. گاه فرد با خود حرف زدن و با خود خندیدن بدون دلیل، عدم رسیدگی به بهداشت فردی دارد.این علائم معمولا باعث افت عملکرد در زمینه‌های مختلف زندگی و شغلی در فرد می‌گردد و دوره کل علائم معمولا ۶ ماه می‌باشد (یک ماه دوره حاد و مابقی می‌تواند حالت باقیمانده باشد).اسکیزوفرنیا به انواع پارانوئید، نا بسامان (Disorganized)، کاتاتونیک، نامتمایز و باقیمانده تقسیم می‌شود.

از نظر پیش آگهی وجود علائم منفی مانند عدم رسیدگی به بهداشت فردی، با خود حرف زدن و گوشه‌گیری باعث بدشدن پیش‌آگهی می‌شود و در مجموع ۳۰-۲۰ درصد بیماران با درمان زندگی نسبتا بهنجار، ۳۰-۲۰ درصد علائم متوسط و۶۰-۴۰ درصد اختلال چشمگیر عملکرد خواهند داشت درمان هرچه زودتر انجام شود پیش آگهی بهتر خواهد شد.درمان اصلی در این اختلال، درمان دارویی است که داروهای نورولپتیک کلاسیک مانند هالوپریدول، پرفنازین و داروهای جدید مانند دیسپیریدون، کلوزاپین، اولانزاپین و زیپرازیدون از جمله این داروها می‌باشد. لازم به ذکر است که این داروها وقتی بیشتر موثر خواهند بود که همراه با مداخلات توانبخشی، توانمندسازی، مددکاری، خانواده درمانی و درمان‌های روانی – اجتماعی باشد.