با سندرم خود زشت پنداری چه کنیم؟

اختلال خود زشت پنداری سندرومی است که فرد را قربانی ضعف اجتماعی خواهد کرد. موثرترین درمان، درمان دارویی با داروهای ضد اضطراب و روان درمانی بخصوص رفتار درمانی شناختی (CBT) است.  اختلال خود زشت پنداری ، اختلالی است که فرد مبتلا به آن تصور می‌کند که برخی از ویژگی‌های جسمانی او غیرطبیعی، بدون جذابیت یا حتی ناهنجار است. این در حالی است که از نظر اطرافیان او، عضو یا اندام مورد نظر طبیعی است و در قیاس با درگیری ذهنی و عذابی که برای فرد ایجاد کرده است، مسئله بی‌موردی است. افراد مبتلا به اختلال خود زشت انگاری،‌ معمولا این اختلال را از چشم دیگران مخفی می‌کنند. شیوع این بیماری بین زنان و مردان تقریبا یکسان است و حدود یک تا دو درصد ثبت شده است. برخی مشاغلی که به ویژگی‌های بدنی ارتباط دارند شاید فرد را بیشتر در معرض این اختلال قرار دهند. هنرپیشه‌ها، مدل‌ها (مانکن‌ها)، بدنسازها و امثال آنها از این نظر بیشتر در معرض هستند. آمار نشان می‌دهد ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد مراجعه کننده به جراح پلاستیک یا متخصصان پوست، مبتلا به اختلال خود زشت انگاری هستند. این افراد برای حل این مشکل به روانشناسان مراجعه نمی‌کنند و در کلینیک های زیبایی به دنبال درمان هستند. در حالیکه آمارها نشان می‌دهند، فقط ده درصد مبتلایان به اختلال خودزشت انگاری ممکن است با جراحی پلاستیک به رضایت برسند.

شروع اختلال در اواخر دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی است؛ زمانی که نگرانی در مورد ظاهر بیشتر از دیگر مراحل زندگی است. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد ۱۶ تا ۲۵ ساله برای یک عکس سلفی به طور متوسط ۱۶ دقیقه وقت می‌گذارند و هفت بار عکس می‌گیرند تا به عکس مورد نظر برسند. این نشان می‌دهد،‌ همه افراد در مقطعی از زندگی، نگران ظاهر خود می‌شوند و وسواس به خرج می‌دهند. به همین دلیل پزشکان این بیماری را در طیف اختلالات وسواس طبقه بندی کرده‌اند. تقریبا همه افراد ترجیح می‌دهند ظاهری متفاوت داشته باشند؛ به همین دلیل ممکن است به خاطر وسواس به عنوان مثال، بیش از حد وقت زیادی را برای آرایش جلوی آینه صرف کنند. اگر با رفتن و آمدن این نگرانی‌ها طبیعی هستید، شما به این اختلال دچار نیستید. اما این موضوع وقتی به اختلال تبدیل می‌شود که اشتغال ذهنی، دائمی شود و رنج و اضطراب شدیدی ایجاد کند که نتیجه آن مختل شدن زندگی فرد باشد. این نگرانی ممکن است فرد را به سوی مصرف مواد مخدر سوق دهد. میزان خودکشی در افراد مبتلا به اختلال خود زشت انگاری، بیشتر از آمار خودکشی در افراد عادی است.

اختلال خود زشت پنداری مختص به کدام کشورها و چه سطحی از طبقات جامعه است؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که این اختلال در همه جای دنیا دیده می‌شود و وابسته به سطح مالی افراد نیست، اما طبیعتا افراد متمول امکان بیشتری برای جراحی و دسترسی به خدمات درمانی دارند. صنعت مد و رسانه‌ها هم مدت‌هاست که برای ایجاد اختلالاتی مثل بی‌اشتهایی عصبی و اختلال خودزشت‌انگاری، به دلیل اینکه ویژگی‌های جسمانی خاص را به عنوان ملاک زیبایی تبلیغ می‌کنند مورد انتقاد بوده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اختلال خود زشت پنداری در همه جای دنیا دیده می‌شود و بستگی به سطح مالی افراد ندارد اما افرادی که از سطح مالی بیشتری برخوردار هستند برای جراحی یا روش‌های گران قیمت دست به خدمات درمانی می‌زنند. صنعت مد و رسانه ها هم مدتهاست به دلیل اینکه ویژگی‌های جسمانی خاص را به عنوان ملاک زیبایی تبلیغ می‌کنند مورد انتقاد بوده‌اند، اما دکتر ویل می گوید:”اتفاقات کودکی مثل پیوند ضعیف مادر و کودک یا آزار کودک اهمیت بیشتری دارند. فشار رسانه‌ها تنها بخش کوچکی از ماجرا است. دکتر الکس کلارک، روانشناس بالینی می‌گوید که آموزش و راهنمایی در مدارس باید بهتر شود وکودکان باید از نظر رسانه‌ای هم باسواد شوند و بفمند که این تصاویر آراسته، واقعی نیستند.پس اگر از نظر اجتماعی به قدر کافی محکم نباشید، به سادگی ممکن است قربانی شوید.

اختلال خود زشت پنداری با چه بیماری‌های روانی ارتباط دارد؟

بعضی ازنگرانی‌ها درباره ظاهر افراد طبیعی هستند اما وقتی به اختلال خودزشت پنداری تبدیل می‌شوند که اشتغال ذهنی، دائمی و واضطراب شدیدی ایجاد کنند و زندگی افراد را مختل کنند. این نگرانی با دادن اطمینان خاطر و راهنمایی و توصیه رفع نمی‌شود. اختلال خود زشت انگاری با برخی از دیگر بیماری‌های روان ارتباط دارد مثلا شصت درصد مبتلایان به اختلال خود زشت پنداری ازافسردگی رنج میبرند. همچنین بیماری‌های روانی زیادی مانند :اختلال وسواسی-اجباری ( OCD )، اختلال اضطراب اجتماعی ( Social Anxiety Disorder )، اختلال اضطراب عمومی ( GAD ) و اختلالات خوردن، مثل بی‌اشتهایی ( Anorexia Nrevosa ) یا بولیمیا ( bulimia ) با اختلال خودزشت انگاری ارتباط دارند.

خودزشت پنداری با وسواس شباهت زیادی دارد و در طیف اختلالات وسواس طبقه بندی شده است، مثلا فرد ممکن است به صورتی وسواس گونه برای شانه زدن و آرایش موی خود وقت زیادی صرف کند و مراحل مشخصی را انجام دهد و اختلال خودزشت پنداری بیماری درمان پذیری است. اختلال خودزشت‌انگاری با برخی از دیگر ناسلامتی‌های روان ارتباط نزدیک دارد، ۶۰% مبتلایان به این اختلال به اختلال افسردگی هم مبتلا هستند.

علت ابتلا به این بیماری

علت خودزشت پنداری روشن نیست، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که کسانی که در بچگی یا نوجوانی مورد تحقیر، تمسخر، آزار یا سوء استفاده قرار گرفته‌اند و اعتماد به نفس پایینی دارند بیشتر از دیگران به این اختلال دچار می‌شوند. مبتلایان به خودزشت پنداری ممکن است از احساس گناه عذاب بکشند، به سوء مصرف مواد روی بیاورند یا به خود آسیب بزنند. میزان خودکشی نیز در مبتلایان به میزان قابل توجهی بیشتر از جمعیت عادی است.

نشانه‌های مبتلایان به خود زشت پنداری

• – دائم ظاهر خود را با دیگران (مدل‌ها و هنرپیشه‌ها) مقایسه می‌کنند.
• – بسیاری از اوقات خود را جلوی آینه می‌گذراند یا از آینه فرار می‌کنند.
• – وقت زیادی صرف می‌کنند تا نقایصی را که در ظاهرش می‌بیند مخفی کند.
• – احساس ناراحتی و اضطراب دارد و از محیط و شرایط اجتماعی گریزان هستند.
• – برای درمان مراجعه نمی‌کنند زیرا می‌ترسند به آن‌ها برچسب سطحی بودن زده شود.
• – دیگران ممکن است او را خودشیفته و مجذوب خود یا سطحی ببینند.
• – در رژیم یا ورزش افراط می‌کنند.
• – در آرایش افراط می‌کنند و وقت زیادی را صرف آرایش می‌کنند.
• – به دنبال جراحی پلاستیک هستند.
• – طوری لباس می‌پوشند که نقص‌هایشان را بپوشاند.
• – بیشترافراد نقص را در صورت خود می‌بینند، بینی، دهان، چشم، گونه، ابرو، چانه یا لب و دندان و دیگر اعضای بدن مثل سینه‌ها یا اندام‌های تناسلی در درجه بعدی هستند.
• -بعضی ممکن است خود را زیادی چاق یا زیادی لاغر ببینند یا خود را به خصوص از نظر جنسی فاقد جذابیت و زیبایی بدانند.

بعضی نشانه ها در افراد مبتلا به اختلال خود زشت انگاری

افراد مبتلا به اختلال خودزشت‌انگاری به اعمال زیر دست می‌زنند:

• دائم ظاهر خود را با دیگران (یا با مدل‌های نشریات و هنرپیشه‌ها) مقایسه می‌کنند.
• وقت زیادی جلوی آینه می‌گذراند یا از آینه فرار می‌کنند.
• وقت زیادی صرف می‌کنند که نقصی را که در ظاهرشان (معمولا صورت) می‌بینند مخفی کنند.
• از در جمع بودن، احساس ناراحتی و اضطراب دارند و از محیط‌ها و شرایط اجتماعی پرهیز می‌کنند.
• در مراجعه برای درمان یا درخواست کمک اکراه دارند چون می‌ترسند به او برچسب سطحی بودن زده شود.
• دیگران ممکن است او را خودشیفته و مجذوب خود یا سطحی ببینند.
• بعضا در رژیم یا ورزش افراط می‌کنند.
• به شکلی لباس می‌پوشند که نقص مفروض را در ذهن خود بپوشانند.
• بیشتر این افراد نقص را در صورت خود می‌بینند، بینی، دهان، چشم، گونه، ابرو، چانه یا لب و دندان.
• دیگر اعضای بدن مثل سینه‌ها یا اندام‌های تناسلی در درجه بعدی هستند. بعضی ممکن است خود را زیادی چاق یا زیادی لاغر ببینند یا خود را به خصوص از نظر جنسی فاقد جذابیت و زیبایی بدانند.
• کمال‌گرایی (perfectionism) و ترس از تنها و منزوی بودن هم در این افراد بیشتر دیده می‌شود و مثلا فکر می‌کنند برای دوست یا همسر پیدا کردن باید ویژگی‌های جسمانی خاصی داشته باشند.

چه درمان‌هایی وجود دارد؟

موثرترین درمان، درمان دارویی با داروهای ضد اضطراب و روان درمانی بخصوص رفتار درمانی شناختی (CBT) است.

دکتردیوید ویل یکی از متخصصان این بیماری می‌گوید: “ما مایلیم تشخیص اختلال زشت انگاری در سن پایین انجام شود چون درمان آن بسیار آسانتر از زمانی خواهد بود که افکار و اضطراب‌ها ریشه دوانده باشد.” اما تا بیماری تشخیص داده نشده، فرد مبتلا، به دنبال جراحی پلاستیک برای درمان خواهد رفت. برخی از این افراد بارها جراحی می‌کنند. جراحی برای رفع نقص معمولا توصیه نمی‌شود، چون حتی اگر این جراحی موفق باشد تمرکز به عضوی دیگر معطوف می‌شود یا جای بخیه جراحی مشکل ایجاد می‌کند. بیمارانی که جراحی پلاستیک می‌کنند در ابتدا احساس بهتری دارند، اما بعد احساس نارضایتی باز می‌گردد، مشکل باقی می‌ماند فقط شکلش عوض می‌شود.

جراحان پلاستیک در مواجهه با این بیماران با دو مسئله روبرو هستند: اول اینکه تشخیص بیماری نیاز به ارزیابی‌های طولانی و تخصصی دارد که این کار روانپزشکان است و جراحان برای این ارزیابی‌ آموزش ندیده‌اند و این با ماهیت تخصصشان هماهنگی ندارد. دوم اینکه وقتی فرد تقاضای جراحی دارد، جراح می‌داند که اگر از این کار خودداری کند فقط بیمار را به جراح دیگری معرفی کرده و در نهایت کسی که بخواهد جراحی کند، این کار را می‌کند. با این حال اخیرا برخی جراحان ارزیابی‌های مختصری انجام می‌دهند تا اگر نشانه هایی از این اختلال به دست آمد، مراجع را از جراحی منصرف و او را به روانپزشک معرفی کنند.

آیا شیوع بیماری خود زشت پنداری درهر دوجنس یکسان است؟

۱۰ تا پانزده درصد از مراجع کنندگان به جراحان پلاستیک یا متخصصان پوست را افراد مبتلا به اختلال خودزشت پنداری تشکیل می‌دهند. شیوع خودزشت پنداری در دو جنس مذکر و مونث تقریبا یکسان است و حدود یک تا دو درصد ثبت شده است ؛ با این حال شیوع این بیماری ممکن است بیشتر از این باشد چون مبتلایان به این سندروم معمولا خود را از چشم دیگران مخفی می‌کنند و از پزشکان دیگری ( دندان پزشک ، جراح پلاستیک ) نیز برای حل این مشکل کمک می‌گیرند.

جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب