درباره هورمون پرولاکتین چه می‌دانید؟
تنظیم هورمون پرولاکتین لازمه‌ی باروری می‌باشد
پرولاکتین چیست؟ از غده‌ی هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و اختصارا PRL یا هورمون لاکتوژنیک هم به آن می‌گویند. این هورمون اصولا به زنان کمک می‌کند تا بعد از زایمان، شیر داشته باشند و وجود آن برای سلامت باروری مردان و زنان لازم است. اما آزمایش پرولاکتین چیست و انجام آن برای چه افرادی ضروری است؟ در این مقاله در مورد پرولاکتین و اینکه چرا باید این آزمایش انجام شود صحبت خواهیم کرد.
علائم غیرطبیعی بودن میزان پرولاکتین در زنان و مردان
زنان: زنانی که علائم پرولاکتینوما دارند باید این آزمایش را انجام بدهند. پرولاکتینوما، توموری غیرسرطانی در غده‌ی هیپوفیز است که سطح بالایی از پرولاکتین تولید می‌کند. علائم آن در زنان به این شرح است:
- سردردهای بی‌دلیل؛
- نقص در بینایی؛
- شیرریزش در دورانی غیر از شیردهی یا زایمان؛
- درد و ناراحتی در طول برقراری رابطه‌ی جنسی؛
- رشد غیرعادی موهای بدن و صورت؛
- آکنه غیرعادی.
این آزمایش به‌خاطر بررسی میزان پاسخ‌گویی بدن نسبت به درمان تومور انجام می‌شود. علاوه‌براین، آزمایش پرولاکتین درصورت وجود مشکلات باروری و قاعدگی نامنظم نیز باید انجام بشود. به‌کمک آزمایش نام‌برده امکان تشخیص سایر مشکلات غده‌ی هیپوفیز و هیپوتالاموس هم وجود دارد.
مردان: مردان نیز درصورت تجربه‌ی علائم پرولاکتینوما باید آزمایش انجام بدهند. نشانه‌ها در مردان به صورت زیر است:
- سردردهای بی‌دلیل؛
- نقص در بینایی؛
- کاهش میل جنسی یا مشکلات باروری؛
- اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی)؛
- فقدان غیرعادی مو در بدن و صورت.
این آزمایش برای این موارد هم استفاده می‌شود:
- کشف اختلالات بیضه‌ها یا نعوظ؛
- بررسی مشکلات غده‌ی هیپوفیز و هیپوتالاموس.
آزمایش پرولاکتین چگونه انجام می‌شود؟
این آزمایش مانند آزمایش خون است. انجام آن چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و می‌توانید در مطب پزشک یا آزمایشگاه، آن را انجام بدهید. آمادگی خاصی برای آزمایش پرولاکتین نیاز نیست. نمونه‌ی آزمایش نیز معمولا ۳ تا ۴ ساعت بعد از بیداری بیمار در صبحگاه گرفته می‌شود. نمونه‌ی خون را از رگی در دست می‌گیرند و برای بیمار دردی ندارد. شاید حینِ خون‌گرفتن فقط دردی جزئی احساس بشود و بعد نیز، آن ناحیه کمی آزرده شود. برخی از داروهای ضدبارداری، فشار خون یا قرص‌های ضدافسردگی بر نتایج این آزمایش اثر می‌گذارند. پس قبل از انجام آزمایش باید پزشک را در جریان مصرف داروهای مختلف قرار داد. مشکلات خواب، سطح بالای استرس و ورزش شدید قبل از آزمایش بر نتیجه آن اثر می‌گذارد.
خطرات احتمالی چیست؟
آزمایش پرولاکتین، عوارض جانبی اندکی دارد. ممکن است، کبودی خفیفی در ناحیه‌ای که خون گرفته شده، ایجاد شود. بهتر است خودِ فرد پس از خون‌گیری، مدت زمان اندکی دست خود را روی آن فشار بدهد تا زخم و کبودی ایجاد نشود. ممکن است احساس ضعف و سرگیجه نیز در فرد ایجاد بشود. در موارد معدودی پس از آزمایش، رگ ملتهب می‌شود که به آن فِلبیت یا افروختگی سیاه‌رگ گفته می‌شود. اگر روی این ناحیه برافروخته چندین بار در طول روز کُمپرس آب گرم قرار بدهید، مشکل حل خواهد شد. اگر فردی اختلالات خون‌ریزی داشته باشد هم ممکن است دچار خون‌ریزی ممتد بشود. قبل از آزمایش باید پزشک را از مصرف داروهایی نظیر وارفارین و آسپرین نیز که فرایند انعقاد خون را کند می‌کنند، آگاه کرد.
پرولاکتین نرمال برای زنان و مردان
پزشکان طبیعی‌بودن نتیجه‌ی آزمایش را براساس عوامل مختلفی می‌سنجند. وضعیت کلی سلامت جسمانی فرد یکی از عواملی است که پزشک درنظر می‌گیرد. مقادیر پرولاکتین به‌طور نامحسوس در آزمایشگاه‌های مختلف متفاوت است. نتایج طبیعی معمولا به شرح زیر است:
- مقدار پرولاکتین برای زنان غیرباردار < ۲۵ نانوگرم بر میلی‌لیتر؛
- مقدار پرولاکتین برای زنان باردار ۳۴ تا ۳۸۶ نانوگرم بر میلی‌لیتر؛
- مقدار پرولاکتین برای مردان <۱۵ نانوگرم بر میلی‌لیتر.
بالا بودن پرولاکتین به چه معناست؟
پایین بودن سطح پرولاکتین در مردان و زنان، موضع نگران‌کننده‌ای نیست، اما بالا بودن سطح آن که با عنوان هایپرپرولاکتینوما شناخته می‌شود که احتمالا وجود مشکلاتی را به‌همراه دارد. ۱۰ درصد از جمعیت افراد بالغ دچار این مشکل هستند. بالا بودن سطح پرولاکتین در دوران بارداری و شیردهی طبیعی است. علت وقوع هایپرپرولاکتینوما می‌تواند بی اشتهایی عصبی، بیماری کبدی و کلیوی و کم کاری تیروئید باشد. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث بزرگ‌شدن غده هیپوفیز بشود. این مشکل با درمان‌های هورمونی تیروئید رفع می‌شود. بالا بودن سطح می‌تواند نتیجه‌ی تومورهای هیپوفیز نیز باشد. این تومورها باید ازطریق جراحی یا درمان دارویی ازبین بروند. برخی از انواع داروهای خاص نیز باعث افزایش سطح پرولاکتین می‌شوند. برای مثال، داروهای روان‌پزشکی مانند ریسپریدون و هالوپریدول باعث افزایش سطح این ماده در بدن می‌شوند. متاکلوپرامید نیز از این دسته داروهاست. این دارو عموما برای درمان رفلاکس معده یا درمان حالت تهوع ناشی از مصرف داروهای درمان سرطان استفاده می‌شود.
برخی از عوامل استرس زا نیز باعث افزایش سطح این هورمون می‌شوند. مثلا کاهش قند خون، فعالیت‌های ورزشی شدید، حتی در برخی از موارد نیز ناراحتی‌های خفیف هم می‌تواند روی آن اثر بگذارد. اگر پرولاکتین در بدن‌تان افزایش پیدا کرد بهتر است سطح استرس را کاهش بدهید و میزان قند خون را در بدن خود کنترل و تنظیم کنید. شنبلیله، شبدر قرمز یا رازیانه نیز باعث افزایش سطح پرولاکتین می‌شود. اگر فکر می‌کنید سطح این ماده در بدن‌تان بالا است، نباید از مواد نام‌برده استفاده کنید.
پرولاکتین و باروری چه رابطه‌ای دارند؟
در برخی موارد، سطح بالای پرولاکتین باعث ناباروری می‌شود. تومورهای پرولاکتینوما می‌تواند غده‌ی هیپوفیز را تحت فشار قرار بدهد و مانع تولید هورمون‌ها بشود. به این وضعیت کم‌کاری هیپوفیز گفته می‌شود. این حالت در مردان باعث کاهش میل جنسی و ریختن موهای بدن و در زنان باعث ناباروری می‌شود. هایپرپرولاکتینوما، بارداری را برای زنان سخت می‌سازد، در تولید طبیعی هورمون‌های استروژن و پروژسترون وقفه ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که تخمدان‌ها به‌طور نامنظم، تخمک آزاد کنند یا به‌کلی متوقف بشوند. درمان‌های پرولاکتینوما و سایر داروها به باروری بیشتر زنان کمک می‌کند. برای درمان باید سریعا به پزشک مراجعه کرد. همچنین می‌توان درمورد برداشتن کامل یا بخشی تومور هم اقدام کرد.
درمان پرولاکتین بالا چگونه است؟
آگونیست‌های دوپامین که درواقع ترکیباتی برای تحریک دوپامین در بدن هستند، مانند بروموکریپتین (داروی پارلودل و سیکلوسِت)، رایج‌ترین درمان‌ها برای سطح بالای پرولاکتین هستند. این داروها به مغز در افزایش تولید دوپامین برای کنترل سطح پرولاکتین کمک می‌کنند. ضمنا این داروها به کوچک شدن تومور پرولاکتینوما نیز کمک می‌کنند. امکان دارد که پزشک داروی کابروگولین نیز تجویز کند. این دارو نسبت به گزینه‌های دیگر جدیدتر است و عوارض جانبی کمتری دارد. اگر سایر درمان‌ها مانند بروموکریپتین برای شما عوارضی به‌همراه دارد، بهتر است برای تغییر آن و مصرف دارویی دیگر مثل کابروگولین با پزشک مشورت کنید.
بدن همه‌ی افراد نسبت به آگونیست‌های دوپامین، پاسخ و واکنش مناسبی ندارد. اگر پرولاکتینوما یا سطح بالای پرولاکتین با این داروها تنظیم نشود، امکان تجویز رادیوتراپی هم پیش می‌آید. در مواردی که تومور با داروها کوچک نشود، بحث جراحی نیز پیش می‌آید. جراحی ازطریق بینی یا قسمت بالای جمجمه صورت می‌گیرد. جراحی و دارو در کنار هم می‌توانند موجب تنظیم سطح پرولاکتین به حالت طبیعی بشوند.
گام‌های دیگر در کاهش سطح پرولاکتین از این قرار است:
تغییر رژیم غذایی و کاهش استرس؛
کاهش میزان ورزش‌های سنگینی که بدن را خسته و آزرده می‌کند؛
پرهیز از پوشیدن لباس‌هایی که به قفسه‌ی سینه فشار می‌آورد؛
پرهیز از پوشیدن لباس‌هایی که نوک سینه را تحریک می‌کند؛
استفاده از مکمل‌های غذایی ویتامین B6 و E.
ویتامین B6 بخشی از فرایند تولید دوپامین است و سطوح بالاتر آن می‌تواند سطح پرولاکتین را پایین بیاورد. ویتامین E نیز به‌طور طبیعی باعث کاهش پرولاکتین می‌شود. قبل از ایجاد تغییر در میزان مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها حتما با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
نکات تکمیلی
اگر سطح پرولاکتین بالا باشد، پزشک معمولا بیمار را به متخصص غدد ارجاع می‌دهد. متخصص غدد در زمینه‌ی درمان و جراحی به فرد کمک می‌کند. پزشک برای بررسی اثر تومور پرولاکتینوما در افزایش سطح پرولاکتین از بیمار MRI می‌گیرد و ممکن است برای کوچک‌کردن تومور، داروهایی تجویز کند. گاهی‌اوقات، دلیل خاصی برای افزایش پرولاکتین وجود ندارد. به این حالت، هایپرپرولاکتینومای ناشناخته گفته می‌شود. این مشکل معمولا بدون درمان در طول چند ماه رفع می‌شود. اگر سطح پرولاکتین کاهش پیدا نکند، پزشک داروهایی تجویز خواهد کرد.
ممکن است در طی مصرف دارو و درمان، فرد باردار بشود. اگر چنین چیزی رخ داد باید حتما پزشک یا متخصص غدد را در جریان قرار بدهید. احتمال دارد که شما از مصرف دارو منع بشوید اما هیچ‌گاه بدون مشورت با پزشک، اقدام به قطع داروها نکنید. پرولاکتین و هایپرپرولاکتینوما خطرناک نیستند و بدترین عوارض جانبی داروهای آنها نیز بعد از درمان از بین خواهند رفت. مشکل ناباروری نیز پس از درمان حل می‌شود. مصرف داروها و درمان‌های بلندمدت این موضوع هیچ اثری بر کیفیت زندگی نمی‌گذارد.
جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب