مَفصَل یا بندگاه، محل و همچنین وسیله اتصال استخوان با یک یا چند استخوان است. مفصل مجموعه‌ای از عناصر تشریحی است که دو یا چند استخوان مجاور را باهم متصل می‌سازد و برای حرکت و پشتیبانی استخوان‌ها ساخته شده‌است. گاه به این مجموعه عناصر، دستگاه مفصلی (به انگلیسی: Articular system) هم گفته می‌شود. مفاصل بر اساس عملکرد و ساختار تقسیم‌بندی می‌شوند.

بیماری‌های مفاصل و استخوان

پوکی استخوان(آرتروز)

پوکی استخوان یکی از بیماری‌های شایع مفاصل و استخوان است، پوکی استخوان کاهش تراکم و قدرت طبیعی استخوان است که منجر به سستی استخوان و مستعد شدن آن برای شکستگی می‌شود.

علایم:

کمر درد، تغییر شکل ستون فقرات به شکل قوزکردن ، کاهش قد، بروز شکستگی با ضربه ضعیف به ویژه در ناحیه استخوان ران و بازو، درد ناگهانی پشت و اغلب بدون علامت

درمان خوراکی:

ماست، شیر، گیلاس، آلبالو، زغال اخته، روغن ماهی، پرتقال، گوجه فرنگی، یونجه، کلم، آلوبخارا.

درمان گیاهی:

• ریشه‌ی چله‌داغی را با روغن حیوانی بپزید، روی پارچه بمالید و به مدت ۲ روز بر مفصل ببندید.
• ۵۰۰گرم نسترن و ۲۰۰گرم انجیر را مخلوط کرده و به مدت ۵ ساعت در قوری چینی دم کنید، سپس صاف نموده میل نمایید و روز بعد روی همان دم‌کرده آب جوش بریزید و بگذارید دوباره ۵ ساعت بماند، سپس صاف کرده و میل نمایید، این کار را به مدت ۷ روز تکرار کنید.

درمان با عرقیات:

عرق آویشن، بولاغ اوتی، بید، گل سرخ، زنیان، مرزه و عرق بابا آدم.

موارد پرهیز:

قهوه و چربی.

درد پا

درد پا می‌تواند نشان‌دهنده‌ی شکستگی استخوان، پارگی و کشیدگی ماهیچه، کار بیش از حد، تمرین‌های سخت ورزشی، بیماری‌های سیاه‌رگ‌ها، جریان ناکافی خون، عفونت، ناراحتی ستون و مهره‌ها و … باشد.

درمان خوراکی:

هندوانه با سکنجبین، آش جو با سرکه، خربزه، مرزه، عسل، نان با دوغ و گل سرخ، سیر، ریحان کوهی، چای.

درمان گیاهی:

• ضماد ترکیب سقز و پیه را به محل درد بمالید.
• ضماد زیره مفید است.
• مغز گردو با زیره سیاه کرمانی را نرم ساییده با عسل مخلوط کنید و در حمام به خود بمالید.
• هر روز دوبار مقداری روغن زیتون را بر موضع درد مالیده به آرامی ماساژ دهید.

درمان با آبمیوه‌جات:

آب هویج و آب غوره.

موارد پرهیز:

آش آلو و استانبولی‌پلو.

---

درد پهلو

درد پهلو می‌تواند نشان‌دهنده‌ی انقباض دیافراگم، ورزش زیاد، مصرف غذاهای دیرهضم و چرب و احتمالا حمله قلبی باشد.

درمان خوراکی:

آلبالو، کرفس، آب شاهی.

درمان گیاهی:

• مالیدن سنا با موم، در روغن گل سرخ بسیار مفید است.
• آب نیم گرم به را ضماد کنید مفید است.
• شاهی تازه، فضله‌ی کبوتر و خردل را کوبیده و بر پهلو بمالید.
• آب جوشانده‌ی افسنطین را هر نیم ساعت یک قاشق میل نمایید.

درمان با عرقیات:

هر روز ۲ الی ۴ فنجان عرق زیره در دو تا سه نوبت میل نمایید.

درمان با آبمیوه‌جات:

آب خیار، آلبالو و آب به.

موارد پرهیز:

بادمجان و خیار.

---

درد زانو

درمان خوراکی:

عسل، سوپ کلم، گوشت شتر.

درمان گیاهی:

• زانو را با روغن نارگیل ماساژ دهید.
• با روغن شتر مرغ زانو را ماساژ دهید.
• حنا را با آب صابون خمیر نموده، روی زانو بگذارید و با پارچه ببندید.
• برگ چنار تازه را بکوبید و روی زانو ضماد کنید.
• روغن ریحان بر زانو بمالید.

موارد پرهیز:

قند شکر، چای، زیاد نشستن در توالت بالا رفتن از پله و سربالایی‌ها.

درد گردن

درد گردن می‌تواند نشان‌دهنده‌ی قرار گرفتن مفاصل در وضعیت نامناسب به مدت طولانی و فشار و کشش زیاد بر آن‌ها، پارگی یکی از صفحات بین مهره‌ای، ناراحتی‌های ماهیچه‌ای، مفاصل و رباط‌ها و… باشد.

درمان خوراکی:

شیربرنج، فرنی، شیر.

درمان گیاهی:

• برمحل درد روغن ام آر اس بمالید.
• برگ آویشن را در مقداری آب جوشانده و تفاله‌ی آن را به صورت کرم بر محل درد بمالید.

---

درد مفاصل

درد مفاصل می‌تواند نشان‌دهنده‌ی ضربه، کمبود ویتامین‌های بدن، عوارض عصبی، التهاب لوزه، کرم خوردگی دندان، بیماری مجاری تنفسی، رماتیسم، نقرس، کمبود ویتامین ث، پیوست، کم تحرکی و… باشد.

درمان خوراکی:

خرما، عسل، شلغم، آلبالو، سیب، سیر، نان سبوس‌دار، خربزه، هلیله سیاه، گوجه‌فرنگی، کرفس، موز، غوره، آلوبخارا، آب ترب.

درمان گیاهی:

• ضماد اسفناج پخته جهت تسکین درد مفاصل مفید است.
• ضماد گیاه خارشتر با سرکه برای تسکین ورم‌ها و درد مفاصل توصیه شده است.
• ضماد پنیر با روغن زیتون جهت نرم شدن مفاصل زیاد تجویز شده است.
• مقداری ترخون را دم کرده و آب صاف شده‌ی آن را میل نمایید.
• بر موضع درد هر روز روغن بابونه بمالید.
• جوشانده‌ی ریشه‌ی کاسنی جهت تسکین درد مفاصل توصیه می‌شود.

درمان با عرقیات:

هر روز ۲ الی ۴ فنجان یکی از عرقیات زیر را میل نمایید: عرق کرفس، کاکوتی، آویشن و عرق کاسنی.

درمان با آبمیوه‌جات:

آب لیمو، سیب، آلبالو و آب هویج.

موارد پرهیز:

سرکه، هندوانه،  اسفناج و ترشک.

کمردرد

درمان خوراکی:

زرده‌ی تخم‌مرغ و عسل، خورشت فسنجان، خورشت کرفس، کلم‌پلو با زیره، چای زنجبیل خرما، انجیر، نخود، کشمش، مغز گردو، سیر، پیاز، اسفناج، گوشت جوجه آب‌پز، مارچوبه، آب اسفناج، آب تره.

درمان گیاهی:

• ده گرم زعفران را در یک لیتر آب، دم کرده و روزانه ۲ تا ۳ فنجان از آن میل نمایید.
• مخلوط مشک زمینی و روغن بنه، درد کمر را تسکین می‌دهد.
• مالیدن روغن کهنه‌ی نارگیل، درد کمر را تسکین می‌دهد.
• دم کرده‌ی گل شاه‌پسند، درد کمر را تسکین می‌دهد.
• مخلوطی از برگ‌های له شده‌ی آناناس با نمک، برای مالش و تسکین کمردرد استفاده می‌شود.

درمان با عرقیات:

عرق سیر و عرق کرفس.

درمان با آبمیوه‌جات:

آب شاه‌توت، انجیر و آب لیموشیرین.

موارد پرهیز:

خیار، آبگوشت، خوراک قارچ، خورشت بادمجان، خورشت بامیه، خورشت ریواس، خورشت قورمه سبزی، خورشت قیمه، خورشت کدو سبز، خورشت هویج، خیارشور، رب گوجه‌فرنگی، سوپ رشته، سوپ گندم، طاس کباب.

---

رماتیسم

رماتیسم می‌تواند نشان‌دهنده‌ی علل ارثی، محیطی و آب و هوایی، بالا رفتن اسید اوریک خون و… باشد.

درمان خوراکی:

گیلاس، انگور، سیر، آلو، توت‌فرنگی، پونه کوهی، تره‌فرنگی، گلابی، ترب‌سیاه، گوجه‌فرنگی، خربزه، آش آبغوره، آش شلغم، خورشت کرفس، سوپ جعفری، شویدپلو، مربای بالنگ، گوشت کبوتر، فلفل، آب ترخون، آب تره.

درمان گیاهی:

• ۳۰ تا ۴۰ گرم جعفری خشک را در یک لیتر آب بجوشانید و هر روز سه تا چهار فنجان میل نمایید.
• دم کرده‌ی ۳۰ تا ۴۰ گرم دم گیلاس یا آلبالو در یک لیتر آب‌جوش، برای درمان رماتیسم مفید است.
• جوشانده‎‌ی برگ درخت سیب در یک لیتر آب، ضد رماتیسم است.
• دم کرده‌ی مقداری پوست درخت بید مانند چای، ضد رماتیسم است.

درمان با عرقیات:

هر روز ۲ الی ۴ فنجان یکی از عرقیات زیر را میل نمایید: عرق بابا آدم، برگ گردو، بومادران، بنفشه سه رنگ، بولاغ اوتی، جعفری، زرشک، شنبلیله، شیرین‌بیان، غازیاقی، کرفس، گل گاوزبان و عرق گزنه.

درمان با آبمیوه‎‌جات:

آب انجیر، انگور، تمشک، گلابی، سیب، طالبی، غوره(یک لیوان در روز)، گیلاس، خربزه و آب انار.

موارد پرهیز:

کشک، ترشی‎‌ها، سرکه، عدس، نخود، چای، قهوه، چربی‌ها، اسفناج، باقلا، دل و قلوه، جو، لوبیا، مارچوبه، گوشت ماهی، میگو.

---

سیاتیک

سیاتیک، دررفتگی دیسک بین مهره‌ای است که معمولا در گردن یا کمر رخ می‌دهد و در اثر خم شدن ناگهانی یا برداشن اشیاء سنگین ایجاد می‌شود.

جهت بهبود:

احتیاط در پایین آمدن از پله‌ها، انجام روزانه‌ی نرمش‌های نرم و خاص، پرهیز از برداشتن بارهای سنگین و کارهایی که بر کمر فشار می‌آورد.

درمان خوراکی:

غوره، ترب سیاه، بومادران، کرفس، گردو، گلپر، گوجه‌فرنگی.

درمان گیاهی:

• مالیدن روغن دارچین، کوهان شتر و بالنگ برای رفع سیاتیک مفید است.
• سیر جهت درمان سیاتیک مفید است.
• ضماد برگ‌های تازه آفتابگردان جهت سیاتیک مفید است.
• هر روز نصف فنجان آب جوشانده‌ی سیاه‌دانه را به مدت چهل روز میل نمایید.

درمان با آبمیوه‌جات:

آب لیموترش، انجیر، پرتقال و آب کرفس.

درمان با عرقیات:

عرق ختمی، زرشک، کاکوتی و عرق مرزه.

---

نقرس

عبارت است از حملات مکرر التهابی مفاصل در اثر رسوب‌ بلورهای اسید اوریک در مفاصل خصوصا مفصل انگشت پا.

علایم:

شروع ناگهانی درد شدید در مفاصل ملتهب، قرمزی و گرمی مفصل گرفتار، تورم مفصل گرفتار، گاهی اوقات بروز تب.

درمان خوراکی:

اسطوخودوس، مرغ، لیموترش، سیب، کرفس، موسیر، آلبالو، انجیر، شلغم، کلم، انگور، طالبی، گلابی، کشمش، آلوبخارا.

درمان گیاهی:

• انواع کرفس برای مبتلایان به نقرس مفید است.
• جوشانده‌ی پوست سیب خشک شده برای نقرس مفید است.
• ضماد برگ آفتابگردان و برگ‌های سفت کلم بسیار نافع است.
• ضماد پوست تازه‌ی گردو با حنا برای نقرس مفید است.
• ساقه‌ی زیرزمینی توت‌فرنگی برای مبتلایان به نقرس مفید است.
• ۳۰گرم پوست درخت زبان گنجشک را در ۴ لیوان آب‌جوش دم کرده و روزی ۲ فنجان میل نمایید.

درمان با عرقیات:

روزی ۲ الی ۴ فنجان یکی از عرقیات زیر را میل نمایید: عرق باباآدم، بادرنجبویه، بومادران، بولاغ اوتی، خرفه، زرشک، کاسنی، مرزه، گشنیز، شیرین‌بیان، کرفس و عرق غازیاقی.

درمان با آبمیوه‌جات:

آب سیب، طالبی، خربزه، خیار، غوره انگور و آب موز.

موارد پرهیز:

گوشت چرب، جگر سیاه، دل، قلوه، تخم‌مرغ، عدس، کره.

واریس

در این بیماری وریدهای سطحی پا برجسته می‌شود و پیچ خورده بنظر می‌رسد و علت آن نارسایی دریچه‌های داخلی وریدی است.

روش بهبود:

پیاده‌روی روزانه، استفاده از جوراب‌های مخصوص واریس.

درمان خوراکی:

سیر، لیموترش، برگ کلم، جو، شربت پرتقال، شربت سیب، نخودپلو، شیر، شیره انگور.

درمان گیاهی:

• جوشانده‌ی ۳۰ گرم برگ مو در یک لیتر آب مفید است.
• جوشانده‎‌ی غلیظ گیاه بابا آدم به طور موضعی مفید است.

درمان با عرقیات:

هر روز ۱ الی ۳ فنجان یکی از عرقیات زیر را میل نمایید: عرق کاسنی، بومادران، جعفری، ختمی، بولاغ اوتی، بنفشه سه رنگ و عرق سیر.

درمان با آبمیوه‌حات:

آبمیوه‌جات جهت واریس: آب شاه‌توت و آب طالبی.

آبمیوه‌جات جهت زخم واریس: آب اسفناج، هلو و آب سیب.

موارد پرهیز:

کوکوی بادمجان، کوکوی سیب‌زمینی.

منبع: برگرفته از کتاب (شیوه درمان در طب سنتی)