نیمه‌های شب با صدای گریه کودک خود از خواب بیدار می‌شوید و متوجه می‌شوید پیشانی او بسیار داغ است. دماسنج را در دهان او می‌گذارید و می‌بینید عدد ۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۸.۸ درجه سانتیگراد) را نشان می‌دهد. کودک تب دارد. سریعا تپش قلب می‌گیرید و اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسد این است که سریعا به پزشک مراجعه کنید. اما متخصصان در چنین مواردی پیشنهاد می‌کنند نفس عمیقی بکشید و ریلکس باشید.
مسلما گفتن آن راحتتر از انجامش است. بسیاری از والدین فوبیای تب دارند. اما تحقیقات نشان داده است که در اکثر موارد این تب چیز چندان نگران‌کننده‌ای نیست.
از طرفی تب چیز خوبی است زیرا نشان می‌دهد سیستم ایمنی بدن کودک شما به خوبی در مقابل سرماخوردگی و دیگر عفونت‌ها مبارزه می‌کند. مغز فرمان می‌دهد که دمای بدن بالا برود که سبب می‌شود سلول‌های سفید خون ویروس و باکتری‌های مهاجم را از بین ببرند. کودکان سالم در هر سنی معمولا می‌توانند تا تب بالای ۱۰۶ درجه فارنهایت (۴۱ درجه سانتیگراد) را هم تحمل کنند. گرچه کمتر اتفاق می‌افتد که تب کودک به این میزان برسد اما گاهی در سه سال اول زندگی کودک، تب بالا اتفاق می‌افتد.
واکنش اولیه
واکنش شما بستگی به سن کودک دارد. اگر کودک شما کمتر از ۳ ماه دارد، تب بالای ۱۰۰.۴ فارنهایت هشدار است که باید سریع به پزشک اطلاع دهید. از آنجا که سیستم ایمنی نوزاد هنوز به طور کامل رشد نکرده، در برابر عفونت‌های خطرناکی چون مننژیت باکتریایی و ذات‌الریه بسیار آسیب‌پذیر است و بالا رفتن دمای بدن تنها نشانه آن است.
کودک بین ۳ تا ۶ ماهه اگر تب ۱۰۱ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتیگراد) داشت، باید به متخصص اطلاع داده شود. برای کودک بالای ۶ ماه اگر تب بیشتر از ۱۰۳ درجه فارنهایت (۳۹.۴ درجه سانتیگراد) شد، باید به پزشک مراجعه کنید. با این استنثا که اگر تب او ۱۰۲ درجه (۳۸.۸ درجه سانتیگراد) یا بیشتر شد و دو یا چند نشانه زیر را داشت، حتما به پزشک مراجعه کنید: سرفه، گلو درد، گرفتگی یا آبریزش بینی، بدن درد، سردرد، لرز، خستگی و اسهال. این علائم آنفولانزا در ۲۴ ساعت نخست شروع تب خود را نشان می‌دهد و پزشک داروهای ضدویروسی برای کاهش شدت و مدت این علائم تجویز می‌کند.
تشخیص
از آنجا که تب نشانه آن است که مشکلی در بدن وجود دارد، به دیگر علائم نیز توجه کنید. اگر تب کودک شما زیر ۱۰۱ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتیگراد) بود و آبریزش بینی داشت، نشانه آن است که یک سرماخوردگی معمولی گرفته، در عین حال اسهال و استفراغ نشان‌دهنده ویروس معده است. در هر دو این موارد تب به تدریج افزایش می‌یابد و ظرف چند روز از بین می‌رود. اما علائم آنفولانزای فصلی معمولا ناگهانی خود را نشان می‌دهند.
در مورد آنفولانزا یک روز کودک حالش خوب است و روز بعد به قدری حالش بد است که نمی‌تواند از تخت بیرون بیاید. در کودکانی که به نظر می‌رسد در معرض خطر هستند (کودکان زیر ۵ سال و یا با بیماری‌های مزمنی چون آسم یا دیابت)، نیاز به درمان است و پزشک باید تست آنفولانزا بگیرد. در غیر این صورت اگر کودک شما بیماری نداشته باشد، از روی علائم پزشک تشخیص آنفولانزا می‌دهد و توصیه می‌کند که در خانه بماند تا تب او از بین برود.
علائم هشدار
اگر کودک شما گلو درد و گوش درد دارد یا هنگام ادرار دچار درد می‌شود، به پزشک اطلاع دهید زیرا اینها می‌توانند علائم گلو درد میکروبی، عفونت گوش یا عفونت ادراری باشند که همه اینها با آنتی‌بیوتیک قابل درمان است. همچنین اگر کودک شما علائمی دارد دال بر کم شدن آب بدن مانند کمتر شدن تعداد دفعات ادرار، ایجاد نشدن قطرات اشک هنگام گریه و یا کمتر شدن هوشیاری نسبت به معمول، حتما به پزشک مراجعه کنید.
گرچه به ندرت اتفاق می‌افتد اما برخی علائم (که معمولا با تب همراه است) نیازمند مراقبت پزشکی فوری است. اگر کودک شما تنفس‌های به شدت کوتاه دارد، گریه‌های لاینقطع دارد، به سختی بیدار می‌شود یا جوش‌های قرمز رنگی زیادی دارد که با لمس دست رنگ آن نمی‌رود یا نقاط بنفش رنگی در بدن دارد (که اینها می‌توانند نشان‌دهنده منینگوکوکسیمی باشند که یک عفونت خطرناک در جریان خون است) به اورژانس تماس بگیرید. اگر زبان، لب‌ها یا ناخن‌های او آبی رنگ شده (که نشان‌دهنده آن است که اکسیژن به اندازه کافی دریافت نکرده) یا گردن او سفت شده (نشانه احتمالی مننژیت) یا دردهای شکمی مختلف ( که می‌تواند نشانه آپاندیس باشد) به اورژانس اطلاع دهید (چگونه می توان وضعیت سلامت بدن را از روی زبان فهمید؟). اگر کودک شما زیر ۲ سال است و تب او بیشتر از ۲۴ ساعت طول کشیده (برای کودکان سنین بالاتر باید ۳ روز منتظر باشید مگر آنکه علائم آنفولانزای فصلی داشته باشد) به پزشک اطلاع دهید. اگر تب کودک از بین رفت و بعد از چند روز مجدد بازگشت، به پزشک اطلاع دهید زیرا می‌تواند نشانه عفونت ثانویه باشد.
درمان تب
گرچه طبیعتا شما تمایل دارید خودتان تب کودک را درمان کنید تا بهتر شود اما باید بدانید درمان دارویی فقط پوششی برای تب است و آن را درمان نمی‌کند. وقتی از تب بُرها استفاده می‌کنید، ممکن است موقتا دمای بدن کاهش یابد اما مجددا بالا می‌رود زیرا علل تب هنوز سر جایشان هستند.
به طور کلی باید علاوه بر آنچه دماسنج نشان می‌دهد، به ظاهر، احساس و اعمال کودک خود نیز دقت کنید. گاهی نیازی نیست سریعا درمان دارویی انجام دهید، بگذارید تب دوره خود را پشت سر بگذارد تا بدن خود با عفونت‌ها بجنگد.
اما اگر پایین آوردن تب کودک حال او را بهتر کرد، حتما این کار را انجام دهید. برای کودکان زیر ۶ ماه استامینوفن کودکان (مانند تیلنول) تنها تب بُر پیشنهادی است. کودکان سنین بالاتر می‌توانند بروفن کودکان (مانند موترین یا ادویل) استفاده کنند که در از بین بردن تب بسیار موثر است اما می‌تواند موجب تحریک معده شود. به کودکان زیر ۱۶ سال آسپیرین ندهید زیرا می‌تواند موجب سندرم رِی شود که یک بیماری کبدی خطرناک است. اگر تب کودک قطع نشد، در صورت تجویز پزشک، دوره‌های متناوب استامینوفن و بروفن به او بدهید (با فاصله زمانی حداقل ۲ ساعت از مصرف هر دارو). اگر می‌خواهید به این روش عمل کنید، حتما دفعات و دوز مشخص دارو را در نظر داشته باشید تا از خطر اوردوز پیشگیری شود.
تنها درمان دارویی تجویز نمی‌شود. حمام آب ولرم یا گذاشتن حوله سرد روی پیشانی می‌تواند دمای بدن کودک را پایین بیاورد. از آب سرد و حمام سرد دوری کنید. اینها موجب لرز می‌شود که سبب می‌شود تب حتی بالاتر برود. همچنین از زدن الکل که یک روش درمانی قدیمی است پرهیز کنید زیرا می‌تواند موجب مسمومیت، تشنج یا حتی کما شود. به کودک مایعات زیاد بدهید زیرا کمک می‌کند بدن او با بیماری مبارزه کرده و هیدراته بماند. اگر دچار اسهال یا استفراغ شد، به او نوشیدنی‌های آبرسان بدهید تا آب بدن از دست رفته را جبران کند. سعی کنید کودک تا جای ممکن لباس سبکی به تن داشته باشد، بهتر است چند لباس روی هم بپوشد زیرا یک لحظه غرق عرق می‌شود و لحظه بعد لرز می‌کند (اسهال و راه های درمان خانگی آن).
نحوه استفاده از دماسنج
برای اندازه‌گیری دمای بدن کودک روش‌های مختلفی وجود دارد، اما برخی روش‌ها دقیق‌تر از بقیه هستند.
روش مقعدی:
- معایب: کودکان سنین بالاتر این روش را دوست ندارند
- مزایا: بهترین روش برای کودکان بالای ۳ سال یا مواقعی است که میزان دقیق تب بسیار مهم است.
- دقت: بیشترین میزان
- نکته: کودک دمر بخوابد یا به پشت بخوابد و پاها را بلند کند.
روش دهانی:
- معایب: اگر کودک دماسنج را زیر زبان خود نگه ندارد، دما را پایینتر نشان می‌دهد.
- مزایا: بیشتر کودکان ۴ سال به بالا از آن درست استفاده می‌کنند و نیازی به بیرون آوردن لباس‌ها نیست.
- دقت: خوب است
- نکته: اگر کودک آب داغ یا سرد خورده، ۱۵ دقیقه منتظر بمانید.
زیربغل:
- معایب: اگر اتاق خنک باشد، ممکن است به اشتباه عدد پایینی را نشان دهد.
- مزایا: استفاده از آن بسیار آسان است.
- دقت: کافی
- نکته: بسیاری از پزشکان می‌گویند برای دقت بیشتر، یک شماره به عددی که نشان می‌دهد اضافه کنید.
گوش‌ها:
- معایب: بسیاری پزشکان معتقدند جای‌گذاری درست آن سخت است به خصوص برای کودکان زیر یک سال.
- مزایا: سریع و راحت است
- دقت: متغیر است
- نکته: برای حصول نتیجه‌ای دقیق‌تر، پیش از استفاده کمی گوش کودک را بالا و پایین بکشید.
روش پیشانی:
- معایب: پرهزینه‌ترین نوع دماسنج است.
- مزایا: در چند ثانیه دما را نشان می‌دهد و استفاده از آن برای کودکان راحت است.
- دقت: متغیر است
- نکته: برای دقت بیشتر، باید درست بین ابروها و خط موی فوقانی باشد.
چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
آکادمی آمریکایی اطفال راهنمای زیر را برای مراجعه به پزشک ارائه داده است:
- ۰ تا ۲ ماه: ۱۰۰.۴ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتیگراد)
- ۳ تا ۶ ماه: ۱۰۱ درجه فارنهایت (۳۸.۳ درجه سانتیگراد)
- بالای ۶ ماه: ۱۰۳ درجه فارنهایت (۳۹.۴ درجه سانتیگراد)
سوالات رایج
آیا کودک من تشنج خواهد کرد؟
ممکن است. تشنج ناشی از تب به دلیل بالا رفتن ناگهانی دمای بدن رخ می‌دهد که فعالیت الکتریکی نرمال مغز را مختل می‌کند. اگر این تشنج در خانواده شما قبلا رخ داده یا کودک شما در یک سال گذشته این تشنج را تجربه کرده، احتمال وقوع تشنج بالاست. علائم رایج آن، کنار رفتن مردمک چشم، تکان خوردن و حتی استفراغ بسیار ناراحت‌کننده است اما به ندرت این تشنج به کودک آسیب می‌زند و او را مستعد بیماری صرع نمی‌کند. اگر دچار تشنج شد، او را روی زمین بگذارید و اشیای تیز را از کنار او دور کنید و سر او را به اطراف بچرخانید تا زبان او راه تنفس را نگیرد. اگر تشنج او بیش از ۵ دقیقه طول کشید، با اورژانس تماس بگیرید.
آیا تب بالا موجب آشفتگی روانی کودک خواهد شد؟
گرچه بزرگسالان بیشتر از کودکان دچار هذیان ناشی از تب بالا می‌شوند، اما ممکن است کودک شما که دچار تب بالا شده چیزهایی ببیند که واقعا وجود ندارند (مثلا اینکه عروسک‌هایش روی هوا می‌چرخند یا موجوداتی روی بدنش می‌خزند). معمولا تب بالای ۳۹ درجه سانتیگراد، توهم و آشفتگی روانی ایجاد می‌کند. این گرچه ممکن است برای کودک ترس‌آور باشد اما بی‌ضرر است.
اگر تب کودک به بالای ۴۱ درجه سانتیگراد برسد، آیا موجب آسیب مغزی می‌شود؟
بله. تب بالا می‌تواند آسیب دائمی ایجاد کند اما این هرگز تنها به دلیل بیماری نیست. در بیشتر موارد وقتی کودک شما دچار گرمازدگی می‌شود، این رخ می‌دهد (مثلا ماندن در ماشین زیر هوای داغ تابستان).