زردی (یرقان) چیست؟

وقتی زردی می گیرید به این معنا است که پوست ودیگر قسمتهای بدنتان زرد رنگ میشود. علتش ساخته شدن ماده ای به نام بیلی روبین در بافتهای بدن است. علل مختلفی دارد که برخی جدی تر از بقیه هستند. اگر مبتلا به زردی شدید حتما به پزشک مراجعه نمائید چون تشخیص علت آن حیاتی است. درمان و دورنمای این بیماری به علت ایجاد آن بستگی دارد.

زردی چیست؟

 وقتی زردی دارید یعنی پوست و دیگر قسمتهای بدن زرد رنگ میشوند. علت آن ایجاد ماده ای شیمیایی به نام بیلی روبین در بافت های بدن است. بیلی روبین یک ماده شیمیایی طبیعی در بدن است که در بیماری های مختلف ممکن است تولید آن بیش از اندازه طبیعی صورت گیرد. وقتی زردی ایجاد میشود اغلب سفیدی چشمها اولین بافتی است که متوجه زرد شدن آن میشوید. اگر سطح بالارفتن بیلی روبین خفیف باشد ممکن است زردی فقط در همین چشم مشخص باشد. وقتی سطح بیلی روبین خیلی بالا برود پوست نیز زرد میشود.

شناخت بیلی روبین- عامل رنگ زرد:

شما میلیونها سلول قرمز در جریان خون خود دارید. هر سلول خون حدودا ۱۲۰ روز عمر می کند و سپس توسط دیگر سلولهای بدن تجزیه شده و به مواد شیمیایی بی مصرفی تبدیل میشود. (سلولهای قرمز جدید خون در تمام مدت ساخته و جایگزین سلولهای متلاشی شده میشوند.) بیلی روبین یکی از مواد شیمیایی است که از متلاشی شدن سلولهای قرمز خون حاصل میشود. بیلی روبین در جریان خون حمل میشود. با وارد شدن جریان خون به کبد، سلولهای کبد بیلی روبین را جذب می کنند. مواد شیمیایی در سلولهای کبد کمی ساختار بیلی روبین را تغییر می دهند تا قابل حل در آب شود. این بیلی روبین قابل حل در آب بیلی روبین مستقیم (کنژوگه) ” conjugated “نامیده میشود. (بیلی روبین در خون قبل از جذب توسط سلولهای کبد بیلی روبین غیر مستقیم (غیر کنژوگه) ” unconjugated “نامیده میشود). سلولهای کبد بیلی روبین مستقیم (کنژوگه) را به مجراهای کوچکی به نام مجراهای صفراوی میریزند.

بنابراین حالا بیلی روبین بخشی از صفرا است. صفرا ترکیبی از مواد شیمیایی ضایعاتی است که توسط سلولهای کبد دفع شده اند. (یکی از نقشهای سلولهای کبد خلاص شدن از شر طیفی از مواد شیمیایی ضایعاتی در صفرا است.) در مجراهای صفراوی در کبد شبکه ای وجود دارد. این مجراها به هم پیوسته (مثل شاخه های یک درخت) و یک مجرای مشترک بزرگتر صفراوی را شکل می دهند. صفرا مداوما از مجراهای ریز صفراوی به مجرای مشترک صفرا چکیده میشوند و نهایتا به دوازدهه می رسند (بخشی از روده- اولین قسمت روده کوچک). کیسه صفرا زیر کبد قرار دارد. همانند کیسه ای خارج از مجرای مشترک صفرا قرار دارد که صفرا را ذخیره می کند. کیسه صفرا وقتی غذا می خوریم منقبض میشود. این کیسه صفرای ذخیره شده را به مجرای مشترک صفرا و خارج از دوازدهه باز می گرداند. بیلی روبین در صفرا سبب قهوه ای رنگ شدن رنگ مدفوع می گردد. بنابراین، خلاص شدن از شر بیلی روبین یک پورسه طبیعی است. زمانی زردی اتفاق می افتد که میزان بیلی روبین ساخته شده در خون بالا برود. و این می تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد.

علل زردی چیست؟

• بهتر است علل زردی را به چهار دسته اصلی طبقه بندی کنیم:
• بیماریهایی که بر سلولهای قرمز خون تاثیر می گذارند.
• بیماریهایی که بر سلولهای کبد تاثیر می گذارند.
• بیماریهایی که برای مجراهای کوچک صفراوی در کبد تاثیر می گذارند.
• بیماریهایی که برا مجرای مشترک صفرا خارج از کبد تاثیر می گذارند.

بیماریهایی که بر سلولهای قرمز خون تاثیر می گذارند:

 بیماریهای مختلفی سبب متلاشی شدن بیش ازاندازه سلولهای قرمز خون میشوند. در نتیجه، بیلی روبین بیشتر از حد معمول ساخته میشود که در خون جریان می یابد. سلولهای کبد نمی توانند همگام با آن پیش روند و بیلی روبین اضافه را پردازش کنند. بنابراین، حجمی از بیلی روبین خون در انتظار پردازش در کبد انباشته میشوند. سپس این افزایش میزان بیلی روبین در بافتهای بدن انباشته شده و زردی ایجاد می کنند. بیماریهایی که سبب افزایش متلاشی شدن سلولهای قرمز خون میشوند عبارتند از:

• برخی بیماریهای ژنتیکی مثل بیماری سلولهای داسی شکل، اسفروسیتوز و کمبود گلوکز- ۶-فسفات دهیدروژناز.
• سندرم همولیتیک – اورمیک.
• مالاریا

بیماریهایی که بر سولهای کبد تاثیر می گذارند:

 بیماریهایی زیادی می توانند بر سلوهای کبد تاثیر بگذارند. در برخی بیماریها سلولهای کبد نمی توانند به خوبی بیلی روبین را جذب کنند بنابراین بیلی روبین در جریان خون جمع میشود. گاهی مواد شیمیایی (آنزیم ها) موجود در سلولهای کبد در پردازش بیلی روبین مشکل دارند. گاهی در مسیر انتقال بیلی روبین پردازش شده به مجاری صفرا مشکلی وجود دارد. گاها صرفا سلولهای کبد آسیب دیده اند . همه پروسه های سلول به درستی کار نمی کنند و یا تعداد سلولهای کبد که درست کار می کنند کاهش می یابد. با این مشکلات، ممکن است بیلی روبین در جریان خون انباشته شده و ایجاد زردی نماید.

بیماریهایی که با تاثیر گذاشتن بر سلولهای کبد سبب زردی می شوند عبارتند از:

• هپاتیت. هپاتیت یعنی التهاب کبد. دلایل مختلفی دارد از جمله عفونت با یکی از ویروسهای هپاتیت، برخی عفونتهای باکتریایی، هپاتیت الکلی، هپاتیت خودایمنی و التهاب به خاطر سموم یا در نتیجه عوارض جانبی برخی داروها.
• سیروز. این بیماری زمانی اتفاق می افتد که بافت اسکار (فیبروز) جایگزین بافت طبیعی کبد میشود. پیشرفت آن کند است و در مراحل اولیه علائمی ندارد. با این وجود، با بدتر شدن تدریجی عملکرد کبد، مشکلات جدی از جمله زردی ممکن است به وجود آید.
• نقایص مادرزادی در مواد شیمیایی (آنزیمهایی) که بیلی روبین را در کبد پردازش می کنند که عبارتند از سندروم گیلبرت، سندروم دوبین-جانسون، سندروم کریگر-ناجار و سندروم روتور. سندروم گیلبرت بسیار متداول است و از هر ۲۰ نفر یک نفر را تحت تاثیر قرار می دهد. عموما فقط گهگداری سبب زردی خفیف میشود. دیگر نقایص مادرزادی نادر هستند.

بیماریهایی که بر مجراهای کوچک صفراوی تاثیر می گذارند: 

اگر مجراهای کوچک صفراوی در کبد آسیب دیده یا تنگ شود در این صورت جریان صفرا محدود میشود. صفرای پس زده شده (که حاوی بیلی روبین است) در جریان خون انباشته میشود. بیماریهای مختلفی می توانند به مجرای صفرا به همین صورت آسیب رسانده و آن را تحت تاثیر قرار دهند. برای مثال، سیروز صفراوی اولیه، به عنوان عوارض جانبی برخی داروها و کلانژیت اسکلروزان اولیه.

بیماریهایی که بر مجرای مشترک صفرا تاثیر می گذارند:

صفرا از همه مجراهای کوچک صفراوی در کبد به مجرای مشترک صفراوی تخلیه میشوند. اگر مجرای مشترک صفرا تنگ یا مسدود شود در این صورت صفرا که حاوی بیلی روبین است ممکن است به جریان خون تراوش کرده و ایجاد زردی نماید. این گاهی زردی انسدادی یا زردی پس کبدی نامیده میشود. بیماریهایی که می توانند به این مشکل منجر شوند عبارتند از:

• سنگ کیسه صفرا. سنگ کیسه صفرا زمانی اتفاق می افتد که صفرا که حالت طبیعی مایع است به شکل سنگ در می آید. اغلب سنگهای صفرا در کیسه صفرا شکل می گیرند و مشکلی ایجاد نمی کنند. زردی یکی از عوارض نامتداول سنگ صفرا است. زمانی اتفاق می افتد که سنگ کیسه صفرا از کیسه صفرا خارج شده ودر مجرای مشترک صفراوی تجمع یابد. در این صورت صفرا نمی تواند به روده برسد و بنابراین به جریان خون تراوش می کند.
• سرطان پانکراس در سر پانکراس می تواند مانع از جریان صفرا شود.
• التهاب پانکراس می تواند سبب متورم شدن پانکراس و د رنتیجه جلوگیری از جریان صفرا شود.
• انسداد مجاری صفراوی. در این بیماری بخشی یا کل مجرای صفراوی ملتهب میشود و سبب زخم شدن (فیبروز) و تنگ شدن و انسداد مجراهای صفراوی میشود. علت دقیق آن مشخص نیست.
• سرطان کیسه صفرا می تواند پیشرفت کرده و سبب انسداد مجرای مشترک صفرا شود.

چه آزمایشات و ارزیابی هایی باید انجام شود؟

اگر مبتلا به زردی شدید حتما باید به پزشک مراجعه کنید. همان طور که در بالا گفته شد، علل مختلفی می تواند داشته باشد که برخی متداولتر از بقیه هستند و برخی جدی ترند. تشخیص درست حیاتی است چون درمان و دورنما تا حد زیادی بسته به علت تغییر می کند. با این وجود، گاها یافتن علت یک پروسه تشخیصی پیچیده میشود و همیشه راحت و بی دردسر نیست. اگر زردی داشته باشید ممکن است پزشکتان سوالات مختلفی از شما بپرسد. همچنین شما را معاینه خواهد کرد. بر اساس این ارزیابی، ممکن است دلایل احتمالی مشخص شوند چون برخی علائم خاص به برخی دلایل زردی مربوط میشوند و نه دلایل دیگر.

با این وجود برای تایید یک تشخیص دقیق آزمایشاتی مورد نیاز است:

آزمایشات خون مختلف اغلب انجام میشوند. این آزمایشات نشان میدهند که افزایش بیلی روبین مستقیم است یا غیرمستقیم (که پیشتر توضیح داده شد). با این کار می توان احتمالات زردی را محدودتر کرد. با آزمایش خون همچنین آنزیمهای مختلف کبد را می توان ارزیابی کرد (که آزمایشات عملکرد کبد نامیده میشود) که نشان می دهد کبد ملتهب است یا خوب کار می کند یا نه. با آزمایشات خون همچنین می توان ویروسهای خاص یا نشانه هایی از عفونتهای دیگر را که بر کبد تاثیر می گذارند را شناسایی کرد. ممکن است آزمایشات خون دیگری نیز موردنیاز باشد.

آزمایشات ادرار می تواند نشان دهد که سطوح مواد شیمیایی مختلف در خون بالا رفته است یا خیر. با این آزمایشات می توان احتمالات علل زردی را محدودتر کرد.

اسکن مافوق صوت کبد، پانکراس و مجرای مشترک صفرا می تواند مشخص کننده علت باشد مثلا اگر علت سنگ صفرا یا سرطان پانکراس باشد.

یک اسکن ام.آر.آی از کبد می تواند مفید باشد.

اگر هنوز دلیل قطعی مشخص نشده باشد، نمونه برداری از کبد و بررسی آن زیر میکروسکوپ یا دیگر آزمایشات پیچیده تر دیگر ممکن است مورد نیاز باشد.

زردی در نوزادان تازه متولد شده: برای کودکی که مبتلا به زردی است حتما به پزشک مراجعه کنید. اغلب جدی نیست اما در برخی موارد شدید بوده و نیاز به آزمایشات بیشتر و درمان دارد. زردی در نوزادان تازه متولد شده می تواند زردی فیزیولوژیک باشد یا علل دیگری داشته باشد.

زردی فیزیولوژیکی: در کودکان ۲ تا ۳ روزه زردی خفیف رایج است. علت آن افزایش جزئی در تجزیه سلولهای قرمز خون به علاوه عملکرد ناقص کبد است. کبد خیلی زود رشد کافی را کرده و در انتهای هفته اول زردی کم کم از بین می رود و تا ۱۰ روزگی کاملا خوب میشود. نوزاد حالش خوب است و مشکل دیگری ندارد.

علل دیگر:

 زردی م یتواند علل مختلف دیگری نیز در نوزادان تازه متولد شده داشته باشد. ممکن است به خاطر بیماری های جدی خونی، کبدی یا مشکلات دیگر باشد. به عنوان یک قانون، اگر حال نوزاد خوب نباشد و یا در ۲۴ ساعت اول بعداز تولد زردی داشته باشد یا بیش از ۱۰ روز طول بکشد، زردی احتمالا فیزیولوژیک نیست.

درمان زردی چیست؟

 درمان به علت ایجاد آن بستگی دارد. برای هر بیماری که سبب زردی شده است به مقاله مربوط به آن مراجعه نمائید.