زیارتگاه خالد نبی و گورستان تاریخی کنار آن که در شهرستان گنبد کاووس استان گلستان واقع شده است، به دلیل تاریخچه عجیب خود حالتی رمز آمیز دارد و از عجایب منطقه محسوب می شود. مرقد خالد بن سنان مشهور به خالد نبی در ۹۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد کاووس و ۶ کیلومتری روستای گچی سو و بر فراز کوه گوگجه داغ واقع شده است. قله کوه گوگجه داغ که در بین مردم به قله قدرت یا گوج به زبان ترکی نیز معروف است، حدود ۷۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
زیارتگاه خالد نبی بر اساس اعتقادات مردم ترکمن، محل دفن خالد نبی (خالد بن سنان) یکی از چهار پیامبری است که در فاصله پیامبری حضرت عیسی و حضرت محمد، مردم زمان خود را به شریعت خدا دعوت می کرده است و از اعراب بوده است. در نزدیکی و پایین تر از بقعه خالد نبی، بقعه های عالم بابا و چوپان آتا و دره ای به نام پنج شیر و همچنین چشمه ای به نام خضر قرار دارد. طبق روایات عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان آتا یکی از اولیای گمنام است که مورد توجه و احترام هم وطنان ترکمن است.
بقعه خالد نبی
زیارتگاه خالد نبی به صورت بنایی مسقف با پلان چهار ضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی است که در ورودی بقعه دارای طاق هلالی می باشد. پنجره ها و در ورودی فلزی (آهنی) ساده است و بر هیچکدام از آن ها کتیبه تزیین دیده نمی شود. سقف آرامگاه خالد نبی از بیرون گنبدی مدور سبز رنگ و شلجمی شکل است که کمربند و گنبد داخل هم رفته است.در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شکل قبرهای پشته ای به ارتفاع حدود ۱٫۵ متر دیده می شود. این قبر فاقد کتیبه تاریخی می باشد. سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی استوار شده است. بر روی یکی از تاقچه های پنجره تعدادی سنگ های کوچک طبیعی از جنس سنگ های رودخانه ای گذاشته شده است. این سنگ ها توسط هیات امنای زیارتگاه و زائرین از محوطه بیرونی زیارتگاه و نیز از فضاهای گورستان قدیمی خالد نبی جمع آوری شده است. در اطراف بقعه خالد نبی تعدادی اتاق یا زائر سرا برای اقامت و استراحت زائرین و یک باب مسجد و چندین سرویس بهداشتی و تعدادی آب انبار ساخته شده است. ترکمن ها به این آب انبارها اصطلاحا لاری می گویند. آب لاری ها توسط باران تامین و به وسیله شیروانی ها و لوله های آب باران داخل منزل هدایت می شوند.
بقعه چوپان آتا
کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی و بر سر قلعه مسلط هزاره دره شمالی، بقعه چوپان آتا وجود دارد. این بقعه به صورت بنایی ساده، مسقف با پلان چهار ضلعی است. که در هر ضلع آن یک پنجره با طاق هلالی می باشد. پنجره شمالی تبدیل به مدخل شده است. گنبد بقعه فلزی و به صورت نوک تیز شش ضلعی در مرکز سقف ساخته شده است که دارای کمربندی می باشد. نمای خارجی بنا ساده و سیمان کاری شده است و نمای داخل بقعه نیز ساده، فاقد تزیین و کتیبه است. در داخل بقعه صورت قبری ساده بدون سنگ قبر دیده می شود.
بقعه عالم بابا
بقعه عالم بابا از حیث شکل و پلان همانند بقعه چوپان عطا ساخته شده است. این بقعه به صورت بنایی ساده چهار ضلعی که در هر ضلع آن یک پنجره وجود دارد. پنجره ضلع جنوبی آن تبدیل به مدخل و در ورودی با طاق هلالی شده است. سقف و گنبد این بقعه نیز مشابه گنبد بقعه چوپان عطا است. در داخل بقعه فقط صورت قبری ساده بدون کتیبه دیده می شود. در برابر در ورودی بقعه درخت کوچک نذر کرده وجود دارد که زائرین برای برآورده شدن حاجات خود به آن دخیل می شوند.
گورستان خالد نبی
گورستان خالد نبی در شرق بقعه عالم بابا و بر روی یک رشته تپه های ماهوری وسیع، با منظره خیره کننده و عجیبی قرار دارد که به نظر می رسد بیش از ۶۰۰ سنگ قبر در آن وجود دارد که سنگ قبرهای آن به شکل استوانه هایی به ارتفاع متوسط ۲ متر و با قطری بیش از ۵۰ سانتی متر و وزنی بالغ بر ۲ تن به صورت ایستاده که از سنگ یک پارچه حجاری شده و تراشیده شده است. عموم سنگ مزارهای خالد نبی بدون کتیبه و نوشتار هستند و تمامی آن ها به شکل های مختلف انسانی و تجریدی تراش خورده اند و اگر سنگ مزاری دارای کتیبه باشد غیر ماهرانه و تقلیدی ناشیانه از سنگ مزار های قدیمی و کتیبه آن بسیار مختصر و در حد معرفی فرد متوفی است. سنگ مزارهای استوانه ای بلند، مستقیم و عمود به شکل آلت مردان ساخته اند، که احتمالاٌ مخصوص گور مردان بوده است. بدنه و مقطع آنها مدور که گاهی با شکلی شبیه شمع کوچک حجاری شده است. برخی از آن ها در انتهای به شکل شبکلاه یا کلاه خود تراشیده اند. ارتفاع آنها از حداقل یک متر تا حداکثر پنج متر و ارتفاع مرئی آنها از سطح زمین در این گروه از سنگ مزارها از حداقل ۶۰ سانتی متر تا حداقل ۴ متر می باشد. این نوع سنگ مزارها اغلب یک خط عمودی را نمایش می دهد. سنگ مزارهایی صلیبی شکل و یا به صورت نیم کره و شبیه دو پستان بزرگ نیز ساخته شده اند که احتمالاٌ مخصوص گور زنان بوده است. اندازه آن ها کوتاهتر از سنگ مزارهای گروه اول و مقطع آنها مستطیل شکل می باشد و در قسمت پهن و گرد که از بالا به پایین آویخته شده است. نمونه هایی از آن ها انسان هایی را در ذهن تداعی می کنند که ایستاده و دست به کمر زده اند. سنگ مزار هایی نیز به شکل شاخ قوچ ساخته شده اند. در فرهنگ قدیمی ترکمن ها قوچ مظهر قدرت و فرمانروایی است و نقش شاخ قوچ متداول ترین نماد قدم ترکمن است که این نقش را در سنگ مزارها، سر ستون خانه ها، بافته ها و گلیم و مخصوصا در نقش نمدها، به اشکال مختلف و بسیار زیبا طراحی کرده اند. از حیث تعداد، سنگ مزارهای دسته سوم کمتر از دو دسته دیگر یافت می شود.
قبرستان خالد نبی بی شک یکی از اسرار آمیزترین نقاط ایران است. به این دلیل که هنوز در مورد زمان و چگونگی پیدایش آن ابهامات فراوانی وجود دارد. شاید یکی از دلایل این مساله عدم انجام تحقیقات و کارشناسی های مختلف باشد. از سوی دیگر هر چند این مجموعه در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، اما تاکنون تمهیداتى براى حفاظت از آن در برابر سرقت و تخریب لحاظ نشده است. بسیاری از سنگ قبرها افتاده و یا شکسته اند. عده ای از بازدید کنندگان نیز از آن ها بالا می روند. به علاوه در برخی نقاط گودال هایی وجود دارد که حاکی از تلاش های غیر قانونی برای یافتن آثار باستانی و قیمتی است. در واقع به نظر می رسد مسئولان با توجه به شکل و شمایل سنگ قبرها سکوت کرده اند و بدشان نمی آید که این مجموعه به کلی از بین برود. راه ارتباطی زیارتگاه خالد نبی کوهستانی بوده، ولی از طریق کلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه دشواری نیست. به دلیل دوری راه و نبود وسیله نقلیه و کمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان، بهترین زمان برای گردشگری ماه های فروردین و اردیبهشت است.