ملیله کاری ، صنایع دستی استان زنجان
ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است
ملیله کاری همواره بعنوان یکی از اصیل ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح می باشد. ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است که با استفاده از مفتولها و نوارهای ظریف نقره و بکار گیری طرحهای اسلیمی و منظم ساخته می شود، مصنوعات ساخته شده شامل: سرویس چایخوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات ….، می باشد.
تاریخچه ملیله کاری
درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست ولیکن از دو طریق می توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد.
- نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده اند.
- آثار باقی مانده ملیله بسیاراندک بوده و اکثرا متعلق به دو سده اخیر می باشد. در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن کفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه های فلزکاری است می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است.
سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است ((فردریک ریچارد))، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می نویسد : (( شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است)) . ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی ، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس های چایخوری و شربت خوری ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند. هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست وهمچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.
تفاوت ملیله زنجان و اصفهان
از لحاظ ساختار، ریز نقشها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز می شوند.( عیار نقره مصرفی در اصفهان ۹۵-۹۰ و شاید هم کمتر باشد اما در زنجان ، نقره مصرفی با خلوص۹/۹۹ معروف به عیار ۱۰۰ استفاده می شود) به لحاظ کیفیت ساخت ، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش ، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی نماید. ملیله زنجان با توجه به طرحها و نقشهای اصیل و خصوصا ظرافت زیاد آن در مجموع از کیفیت بالایی برخوردار است.
وضعیت فعلی هنر ملیله کاری در زنجان
این هنر وام دار هنرمندانی می باشد که با ابزار بسیار ابتدائی به خلق آثاری ارزشمند مبادرت ورزیده و گاه بینایی خود را در این راه از دست داده اند. از جمله هنرمندان ملیله کار زنجان: مرحوم کربلایی حسینعلی، مرحوم مشهدی رحمان ، مرحوم موسی کاظمیان مقدم ،مرحوم حاج صمد همامی، وهنرمندانی چون رحیم برجخانی ، حاج ابوالفضل ثبوتی و حاج قربانعلی پرداختی و… .
ریز نقشهای رایج ملیله زنجان
ریز نقوش متداول در ملیله زنجان همانند سایر نقشهای صنایع دستی اکثرا ذهنی و الهام یافته از طبیعت و طرحهای سنتی است ، مهمترین و رایج ترین نقشهای ملیله زنجان عبارتند از: اشک، جغه، پیچک، ترمه و غنچه، برگ، واو ملیله، دو چشم، برگ فرنگ، سه چهارچشم، کورملیله و تابیده ،که هر یک دارای ویژگی خاص خود می باشد .