کم کاری تیروئید چه نشانه‌هایی دارد؟

کم کاری تیروئید را یک بیماری ساکت و بی‌سر و صدا می‌شناسند، زیرا نشانه‌های آن به‌گونه‌ای است که اغلب متوجه آنها نمی‌شوند. در مراحل ابتدایی علائم کم کاری تیروئید به صورت جزئی بروز می‌کند؛ بدن با افزایش تحریک آن، تا حدی این مشکل را جبران می‌کند. این علائم به تدریج پیشرفت عدم تشخیص بیماری و درمان بموقع ممکن است موجب میکزودما شود. در این وضعیت، زبان بسیار بزرگ، چهره متورم و صدا دچار گرفتگی می‌شود. افت شدید فشار خون و کاهش حرارت بدن به کمای میکزودما منجر می‌گردد.

انواع کم کاری تیروئید: 

• بیش از ۹۵ درصد افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید، کم‌کاری نوع ۱ دارند. در این حالت، غده تیروئید دچار اختلال عملکرد می‌شود.
• اختلال در عملکرد هیپوفیز، باعث کم‌کاری تیروئید نوع ۲ می‌گردد.
• اختلال در عملکرد هیپوتالاموس، باعث کم‌کاری تیروئید نوع ۳ می‌شود.

علل کم کاری تیروئید: 

کم‌کاری تیروئید می‌تواند در اثر استفاده از رادیواکتیو که برای درمان پرکاری تیروئید به کار می‌رود، ایجاد شود و یا اینکه در اثر برداشتن غده تیروئید. گاهی اوقات نیز ممکن است بدون هیچ علت واضح و روشن باشد. در برخی از زنان، دوره کوتاهی پس از زایمان، تیروئید وارد مرحله‌ای از کم‌کاری می‌شود. در این موارد ابتدا پرکاری تیروئید و به دنبال آن کم‌کاری بروز می‌کند و سپس عملکرد تیروئید به حالت طبیعی باز می‌گردد. در برخی از نوزادان کم‌کاری تیروئید مادرزادی است. یعنی نوزاد با میزان ناکافی بافت تیروئید متولد می‌شود. این وضعیت اگر به سرعت درمان نشود، به عقب‌ماندگی ذهنی و کاهش رشد جسمی نوزاد منجر خواهد شد.

غده تیروئید، دو هورمون مهم «تری یدو تیرونین» (T3) و «تیروکسین» (T4) را می‌سازد که در رشد و نمو سلول‌های جنینی و تنظیم متابولیسم بدن نقش مهمی دارند. این غده ید را از مواد غذایی گوناگون می‌گیرد. وجود ید برای سنتزهورمون‌های تیروئید اهمیت اساسی دارد. در حقیقت غده تیروئید مصرف‌کننده اصلی ید در بدن است و کمبود ید به اختلالاتی در کار تیروئید منجر می‌گردد. ید توسط غذاها تامین و توسط دستگاه گوارش جذب می‌شود. اصلی‌ترین کار T3 و T4 کنترل فعالیت متابولیک سلول است.

مهم‌ترین نشانه‌های کم کاری تیروئید: 

• خستگی مفرط و فراگیر
• خواب آلودگی
• کاهش قدرت ذهنی و فراموشی
• کُندی یادگیری
• خشکی و شکنندگی پوست و مو
• یبوست
• پف صورت و دست و پا
• اضافه وزن بی‌دلیل
• قاعدگی سنگین و نامنظم
• ناراحتی عضلانی

تغذیه و کم کاری تیروئید: 

کمبود برخی ویتامین‌ها، مثل ویتامین E, B, C و ید، خطر کم‌کاری تیروئید را افزایش می‌دهد. خستگی مزمن، کلسترول بالا، استرس، برنامه غذایی نامناسب و ابتلا به برخی عفونت‌‌های قارچی نیز به احتمال بروز این بیماری دامن می‌زند. مبتلایان به کم‌کاری تیروئید باید تغییرات مهمی را به قرار زیر در برنامه غذایی خود ایجاد کنند: از مواد غذایی صنعتی و بسیار شیرین که حاوی مواد شیمیایی و نگهدارنده هستند، بپرهیزید. دانه‌های سویا باعث کاهش عملکرد غده تیروئید می‌شوند؛ لذا از مصرف آن خودداری کنید. شلغم، کلم، بادام‌زمینی و روغن کانولا از جذب کافی داروهای تیروئیدی جلوگیری می‌کنند.

از ویتامین C، ویتامینE, A و B به مقدار بیشتری استفاده کنید. ویتامین C در توت‌فرنگی، آناناس، هلو، موز و … یافت می‌شود. ویتامین A در جگر، سبزی‌ها، ماهی‌ها و … وجود دارد. ویتامین E در روغن‌های گیاهی و غلات یافت می‌شود. ویتامین B در غلات، گوشت گاو، گوشت ماهی یافت می‌شود. بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئیدی باید بیشتر آب بنوشیند و مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار را کاهش دهند، اسیدهای چرب امگا ۳، زرده‌ تخم‌مرغ، کره کنجد، پیاز، سیر و جلبک دریایی را بیشتر مصرف کنند، ورزش را در برنامه همیشگی خود قرار دهند، از استرس بپرهیزند و تا جایی‌ که ممکن است، آرامش و روحیه خوب خود را حفظ کنند و در نهایت یوگا تمرین کرده و در محیط‌های خوب پیاده‌روی کنند.

گواتر چیست؟ 

بر خلاف تصور عموم، گواتر، کم‌کاری تیروئید نیست، بلکه معنی آن بزرگ شدن غده تیروئید است. گواتر دو گونه است: منتشر و ندولر. در نوع منتشر، تمام غده تیروئید به میزان یکسان رشد می‌کند و بزرگ می‌شود و در نوع ندولر، تیروئید به صورت غده در می‌آید. گواتر سه نوع کار کرد دارد:

• کم‌کار
• پرکار
• سادهدر نوع اول، غده تیروئید بزرگ است، ولی ترشح هورمون تیروئید کافی نیست. در نوع دوم، غده تیروئید بزرگ است، ولی ترشح هورمون تیروئید بیش از حد طبیعی است. در نوع سوم، تیروئید بزرگ است و میزان ترشح هورمون طبیعی است.

چاقی بی‌دلیل:

برخی از افراد بدون آنکه پرخوری کنند، چاق می‌شوند. چاقی در اثر عدم تعادل بین انرژی دریافتی بدن و انرژی سوخت و ساز به وجود می‌آید. کم‌کاری تیروئید یکی از‌ مهم‌ترین بیماری‌هایی است که موجب افزایش وزن می‌گردد. کمبود هورمون تیروئید باعث کاهش متابولیسم بدن، کاهش اشتها و افزایش وزن می‌شود. کم‌کاری تیروئید در مرحله اولیه به ندرت دارای علائم است؛ ولی در اغلب مواقع، چنانچه درمان نشود، می‌تواند سبب ایجاد برخی اختلالات، مثل چاقی بی‌دلیل، درد مفاصل، بیماری قلبی و ناباروری شود. کم‌کاری تیروئید را با آزمایش‌های دقیق به راحتی می‌توان تشخیص داد. در صورت عدم درمان، علائم و نشانه‌ها تشدید می‌شوند؛ مثلاً حجم تیروئید افزایش می‌یابد، با پیشرفت بیماری، فرد دچار فراموشی شده و روندهای فکری‌اش آهسته می‌شود و به او احساس افسردگی دست می‌دهد.

درمان کم کاری تیروئید 

 عمده‌ترین اقدام درمانی، درمان از تغییر هورمون است. علائم کم‌کاری معمولاً بعد از چند ماه مصرف داروهای هورمونی برطرف می‌شوند؛ ولی بیمار احتمالاً تا پایان عمر مجبور است دارو مصرف کند. مصرف کم دارو نمی‌تواند از بزرگ شدن غده تیروئید پیشگیری کند و باعث می‌شود نشانه‌های بیماری پایدار بماند. افزایش کلسترول خون، تصلب شرائین و بیماری‌های قلبی، در چنین مواقعی بیمار را تهدید می‌کند. دوز زیاد هورمون تیروبی نیز باعث بروز هایپر تیروئیدی می‌شود که بار اضافی روی قلب ایجاد می‌کند و خطر پوکی استخوان را به همراه دارد. بنابراین استفاده از دارو با دوز مناسب بسیار مهم است. داروی هورمونی برای درمان کم‌کاری تیروئید، «لووتیروکسین» است که دوز مصرفی را پزشک متخصص غدد تعیین می‌کند. 

علائم کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان

به طور کلی، کودکان و نوجوانانی که کم کاری تیروئید دارند، علائم و نشانه‌هایی مشابه با بزرگسالان دارند، اما ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنند:

• رشد ضعیف، در نتیجه کوتاه شدن قد
• تاخیر در رشد دندان‌های دائمی
• تاخیر در بلوغ
• رشد ذهنی ضعیف

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟

اگر دچار خستگی بی دلیل یا علائم دیگری از کم کاری تیروئید هستید مانند پوست خشک، رنگ پریدگی صورت، پف صورت یا یبوست یا صدای گرفته، به پزشک خود مراجعه کنید. اگر قبلا عمل جراحی تیروئید داشته‌اید، لازم است برای آزمایش دوره‌ای عملکرد تیروئید به پزشک مراجعه کنید؛ درمان باید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید؛ یا پرتودرمانی به سر، گردن یا قسمت بالای قفسه سینه. اگر کلسترول خون بالا دارید با پزشک خود صحبت کنید آیا کم کاری تیروئید علت آن است یا خیر. و اگر تحت هورمون درمانی برای کم کاری تیروئید هستید، به طور مرتب به پزشک مراجعه کنید. در ابتدا لازم است مطمئن شوید که دوز مناسب دارو را دریافت می‌کنید و در طول زمان، دوز مورد نیاز شما ممکن است تغییر کند.

عوامل خطرساز در کم کاری تیروئید چیست؟ 

اگر چه هر کسی می‌تواند دچار کم کاری تیروئید شود، در صورتی که موارد زیر وجود داشته باشید، بیشتر در معرض خطر هستید:

• خانم بالای ۶۰ سال هستید.
• بیماری خود ایمنی دارید.
• سابقه خانوادگی بیماری تیروئید دارید.
• سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس، بیماری التهابی مزمن دارید.
• با داروهای رادیواکتیو ید یا ضد تیروئید درمان شده‌اید.
• تابش به گردن و یا قسمت بالای سینه را دریافت کرده‌اید.
• عمل جراحی تیروئید داشته‌اید.
• در طی شش ماه گذشته باردار شده یا زایمان کرده‌اید.

جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب