سرطان مثانه و اطلاعاتی درباره آن
وجود خون در ادرار، علامت سرطان مثانه میباشد.
وجود خون در ادرار، علامت اولیه شایع در سرطان مثانه میباشد. در بیشترین موارد، سرطان به دیواره داخلی مثانه محدود میشود. درمان این قبیل سرطانهای سطحی مثانه نسبتا آسان و اغلب قابل علاج میباشد. اگر سرطان در لایه عضلانی دیواره مثانه عبور کرده باشد، احتمال اینکه درمان، شفابخش باشد کمتر است. اما اغلب میتوان رشد سرطان را آهسته کرد.
مثانه چیست؟
مثانه قسمتی از سیستم ادراری و در زیر شکم قرار دارد. مثانه از ادرار پر شده و متناوبا ادرار از طریق لولهای به نام میزراه (پیشابراه) از بدن خارج میشود. پیشابراه در مردان از میان غده پروستات و آلت تناسلی میگذرد. این لوله در زنان کوتاهتر بوده و درست در بالای واژن (دهانه خروجی رحم) باز میشود. ادرار در کلیهها ساخته شده و محتوی آب و مواد زاید میباشد. لولهای به نام میزنای یا حالب از هر کلیه خارج شده و ادرار را به داخل مثانه آزاد میکند. سلولهایی که در طول دیواره داخلی مثانه قرار دارند، سلولهای ترانزیشنال یا انتقالی نامیده میشوند. لایه نازکی از سلولها به نام لامینا پروپریا در زیر این دیواره وجود دارد. قسمت بیرونیتر دیواره مثانه شامل لایه ضخیمی از بافت ماهیچهای است که هنگام خروج ادرار منقبض میشوند.
سرطان چیست؟
سرطان بیماری سلولهای بدن است. بدن از میلیونها سلول کوچک ساخته شده است. انواع مختلفی از سلولها در بدن وجود دارد و همین طور انواع مختلفی از سرطان که از همین سلولها ایجاد میشوند، وجود دارد. آنچه که در میان تمام انواع سرطانها مشترک میباشد این است که سلولهای سرطانی غیر طبیعی بوده و خارج از کنترل تکثیر میشوند. یک تومور بدخیم و خطرناک، توده بافتی است که از سلولهای سرطانی که به تکثیر بیتوقف و بیبرنامه ادامه میدهند ساخته میشود. تومورهای بدخیم میتوانند به بافتها و اندامهای مجاور و نزدیک حمله کرده و باعث آسیب آنها شوند. تومورهای بدخیم همچنین ممکن است به قسمتهای دیگر بدن پخش شوند. این اتفاق زمانی روی میدهد که برخی از سلولها از تومور اولیه جدا شده و در طول جریان خون یا کانالهای لنفاوی به سایر قسمتهای بدن حمل میشوند.
سپس این گروه کوچک از سلولهای سرطانی ممکن است برای شکل گیری تومورهای ثانویه (متاستاز) در یک قسمت یا بخشهای بیشتری از بدن تکثیر شوند. در مرحله بعد این تومورهای ثانویه ممکن است رشد کرده، به بافتهای مجاور حمله کرده، باعث آسیب شده و دوباره پخش شوند. بعضی از سرطانها (نسبت به بقیه) جدیتر هستند؛ برخی به آسانی قابل درمان بوده (به ویژه اگر در مراحل ابتدایی تشخیص داده شوند) و برخی شانس بهبودی بهتری دارند. بنابراین سرطان حتی در یک عضو واحد مانند مثانه هم فقط یک حالت یا نوع نبوده، و در هر مورد دانستن دقیق اینکه چه نوع سلول سرطانی پیشرفت کرده است، چقدر بزرگ شده است و اینکه آیا به سایر نقاط بدن پخش شده است یا خیر، مهم و ضروری است. این شرایط بیمار را قادر ساخته تا اطلاعات قابل اطمینانی (موثقی) در مورد گزینههای درمان و شانس بهبودی خود از طریق مراجعه به پزشکان به دست آورد.
سرطان مثانه چیست و چقدر شایع میباشد؟
سرطان مثانه سرطانی شایع میباشد. هر سال حدود ۱۰۰۰۰ نفر در انگلستان به این سرطان مبتلا میشوند. در بیشترین موارد در انگلستان، سرطان مثانه از سلولهای ترانزیشنال یا انتقالی که در طول دیواره داخلی مثانه قرار دارند پیشرفت میکند. این نوع سرطان، سرطان سلولهای انتقالی مثانه نام دارد. انواع دیگر سرطان مثانه نادرتر هستند.
سرطان سلولهای ترانزیشنال مثانه به دو گروه تقسیم می شود:
- تومورهای سطحی: این تومورها در حدود ۴ مورد از هر ۵ مورد روی میدهد. این تومورها فقط به دیواره داخلی، یا تنها به قسمت زیرین دیواره داخلی مثانه محدود میشوند. گاهی سلولهایی که این نوع سرطان را شکل میدهند، تکثیر شده و ضایعات اضافی کوچکی را به وجود آورده که مانند زگیل از دیواره داخلی مثانه بیرون زدهاند.
- تومورهای مهاجم به عضلات: این تومورها در حدود ۱ مورد از هر ۵ مورد روی میدهد. این تومورها در لایه عضلانی مثانه، یا درست در سرتاسر دیواره مثانه پخش شدهاند.
درمان و شانس بهبودی برای هر یک از این دو گروه بسیار متفاوت میباشد. تومورهای سطحی به ندرت پخش شده و معمولا قابل درمان میباشند. هرچند در صورتی که بدون درمان باقی بمانند، در برخی موارد میتوانند به تومورهای تهاجمی تبدیل شوند. تومورهای مهاجم به عضلات، شانس بیشتری برای پخش شدن به سایر قسمتهای بدن دارند (متاستاز) و احتمال اینکه درمان، موفقیت آمیز باشد کمتر است.
علت سرطان مثانه چیست؟
تومورهای سرطانی از یک سلول غیر طبیعی آغاز میشوند (رشد میکنند). علت دقیق اینکه چرا یک سلول سرطانی میشود مشخص نیست. گمان میشود عاملی، ژنهایی خاص در سلول را تغییر داده یا به آنها آسیب میزند. این اتفاق سلول را غیرطبیعی ساخته و باعث میشود خارج از کنترل تکثیر یابد. در بیشتر موارد دلیل اینکه چرا سرطان مثانه پیشرفت میکند ناشناخته است. هرچند عوامل شناخته شده ای وجود دارد که خطر ابتلا به سرطان مثانه را تغییر میدهد. این عوامل شامل موارد زیر میباشد:
- افزایش سن. بیشتر سرطانهای مثانه در افراد بالای ۵۰ سال روی میدهد و در افراد کمتر از ۴۰ سال نادر است.
- کشیدن سیگار. سرطان مثانه در افراد سیگاری ۴ برابر شایعتر از افراد غیرسیگاری است. برخی مواد شیمیایی داخل تنباکو در بدن تجمع یافته و از طریق ادرار خارج میشوند. این مواد شیمیایی در ادرار، برای سلولهای مثانه سرطانزا هستند. تخمین زده میشود حدود یک سوم از سرطانهای مثانه با کشیدن سیگار مرتبط باشد.
- سایر مواد شیمیایی. بعضی از مکانهای کاری و مواد شیمیایی محیطی با سرطان مثانه در ارتباط هستند – برای مثال، موادی که در صنایع رنگ و لاستیک استفاده میشوند. بسیاری از این مواد شیمیایی امروزه در خیلی کشورها ممنوع شده است. هرچند سرطان مثانه ممکن است ۱۰ الی ۲۵ سال بعد از در معرض بودن با این مواد رشد کند. به این معنی که برخی از موارد در افرادی که سالها پیش با این مواد شیمیایی کار میکردند هنوز در حال ابتلا میباشد.
- جنسیت. سرطان مثانه در مردان حدود ۳ برابر شایعتر از زنان میباشد.
- زمینه نژادی. سرطان مثانه در سفیدپوستان شایعتر از سیاه پوستان میباشد.
- غذا و آشامیدنی. افرادی که مقدار فراوانی میوه و سبزیجات میخورند در معرض خطر کمتری برای ابتلا به سرطان مثانه هستند. همچنین احتمال خطر برای افرادی که به مقدار زیاد قهوه مینوشند، کمی بیشتر میباشد.
- رادیوتراپی یا شیمی درمانی قبلی خطر ابتلا را افزایش میدهد.
- شیستوزومیازیس. این عفونت مثانه که توسط انگلی در بعضی از کشورهای گرمسیر ایجاد میشود، خطر ابتلا را افزایش میدهد.
- همچنین حالات مکرری از سایر انواع عفونتهای مثانه ممکن است اندکی خطر ابتلا را افزایش دهد.
نشانههای سرطان مثانه چیست؟
وجود خون در ادرار: در بیشترین موارد، اولین علامت عبور خون در ادرار (هماتویوری) است. هماتویوری (ادرار خونی) که توسط تومور اولیه مثانه به وجود میآید، معمولا بدون درد میباشد. چنانچه در ادرار شخص خون باشد بهتر است به پزشک مراجعه کند. هنگامی که تومور گهگاه خونریزی میکند، خون در ادرار ممکن است ظاهر و ناپدید شود. البته علتهای بسیار زیاد دیگری نیز هستند که باعث ادرار خونی میشوند و الزاما هر ادرار خونی به معنی سرطان نیست. اما بهرحال در صورت مشاهده این وضعیت توصیه میشود که حتما به پزشک مراجعه شود.
سایر علایم: بعضی از تومورها ممکن است باعث تحریک پذیری مثانه و بروز علایمی مشابه عفونت ادراری شوند. برای مثال، تکرر ادرار و درد در موقع خروج ادرار. اگر سرطان از نوع تهاجمی به عضله باشد و در سرتاسر دیواره مثانه رشد کند، ممکن است علایم دیگری به مرور زمان پیشرفت کند. برای مثال، درد در زیر شکم. اگر سرطان به قسمتهای دیگر بدن پخش شود، علایم متعدد دیگری میتواند پیشرفت کند.
چگونه سرطان مثانه تشخیص داده شده و ارزیابی میشود؟
تایید تشخیص: بررسی ادرار در آزمایشگاه– نمونهای از ادرار برای مشاهده سلولهای سرطانی زیر میکروسکوپ به آزمایشگاه فرستاده میشود. این تست ممکن است سلولهای سرطانی را شناسایی کند. هرچند در صورتی که هیچ سلول سرطانی دیده نشود، سرطان مثانه رد نمیشود. در صورتی که علایم، سرطان مثانه را نشان دهد، تستهای بیشتر برای تایید یا رد تشخیص انجام میشود.
سیستوسکوپی یا قرار دادن دستگاهی در داخل پیشابراه برای مشاهده داخل مثانه (cystoscopy) – این تست معمولا برای تایید تومور مثانه انجام میشود. سیستوسکوپی عملی است که طی آن پزشک با دستگاه کوچک خاصی به نام سیستوسکوپ داخل مثانه را مشاهده میکنند. سیستوسکوپ از طریق پیشابراه به داخل مثانه وارد میشود. این عمل که فقط به منظور مشاهده داخل مثانه صورت میگیرد، به طور طبیعی با بیحسی موضعی انجام میشود. در صورت انجام روشهایی از قبیل برداشت تومور توسط سیستوسکوپ، معمولا از بیهوشی عمومی استفاده میشود.
در طول سیستوسکوپی پزشک میتواند:
- هر ناحیهای از دیواره مثانه را که غیرطبیعی به نظر میرسد، مشاهده کنند.
- از مناطق مشکوک نمونه برداری کنند. برداشت نمونه (biopsy) هنگامی است که نمونه کوچکی از بافت از قسمتی از بدن برداشته میشود. سپس این نمونه زیر میکروسکوپ برای شناسایی سلولهای غیرطبیعی آزمایش میشود.
- با دستگاهی که از یک کانال جانبی سیستوسکوپ داخل فرستاده میشود، تومور سطحی را حذف کنند.
آزمایشهای ویژه ادرار: تستهای ادرار میتوانند سرطان مثانه را شناسایی کنند. برای مثال، تستهای ادرار به نام تست BTA، تست NMP-22 و تست MCM5. این تستها مواد شیمیایی و پروتئینهای موجود در ادرار را که به وسیله سلولهای سرطانی مثانه ساخته میشوند، شناسایی میکنند. هرچند که این تستها هنوز به اندازه کافی برای تشخیص تمام انواع سرطانهای مثانه حساس نیستند و در نتیجه به طور رایج استفاده نمیشوند.
سونوگرافی: این تست، تستی ایمن و بدون درد است که از امواج صوتی برای خلق تصاویری از اندامها و ساختارهای داخل بدن استفاده میشود و ممکن است برای تشخیص سرطان مثانه به کار رود.
سی تی اسکن: روش تصویربرداری دیگری به نام تصویربرداری سه بعدی با استفاده از اشعه X که در آن عکسهایی از سیستم ادراری شخص گرفته میشود. این تست گاهی برای تشخیص تومور مثانه انجام میشود.
ارزیابی اندازه و انتشار تومور: اگر تستهای اولیه وجود یک تومور سطحی را تایید کند، ممکن است تستهای بیشتر مورد نیاز نباشد. تومورهای سطحی مثانه خطر کمتری برای انتشار به سایر قسمتهای بدن دارند. هرچند در صورت وجود تومور مهاجم به عضله، تستهای بیشتر ممکن است برای ارزیابی اینکه آیا سرطان انتشار یافته است توصیه شود. برای مثال، تصویربرداری CT، تصویربرداری با استفاده از MRI scan)) و تستهای دیگر. این ارزیابیها، درجه بندی سرطان نام دارد. هدف از این درجه بندی شناسایی موارد زیر میباشد:
- چه مقدار تومور درون مثانه رشد یافته است و اینکه آیا تومور به دیواره یا به سرتاسر قسمت بیرونی دیواره مثانه پخش شده است.
- آیا سرطان به گرههای لنفاوی محیطی انتشار یافته است.
- آیا سرطان به سایر نواحی بدن انتشار یافته است (متاستاز).
تشخیص اینکه سرطان در چه مرحلهای است به پزشک کمک میکند بهترین گزینههای درمانی را به بیمار توصیه کند. همچنین نشانههای دقیقی از شانس بهبودی بیمار یا طول عمر وی به دست میدهد.
درمان تومورهای سطحی مثانه چیست؟
برداشت تومور: بیشتر تومورهای سطحی مثانه توسط یک متخصص و با کمک دستگاه سیستوسکوپ برداشته میشوند. این عمل، برداشت تومور با استفاده از دستگاه ویژهای در پیشابراه transurethral resection (TUR) نام دارد، به این دلیل که تومور از طریق سیستوسکوپ که به بالای پیشابراه منتقل میشود، حذف میگردد. در این درمان، برای ورود به مثانه نیازی به جراحی با باز کردن شکم نمیباشد. دستگاههای کوچکی میتوانند به پایین کانال جانبی سیستوسکوپ برای برداشت تومور فرستاده شوند.
شیمی درمانی فوری: همراه با عمل بالا، انجام یک دوز از شیمی درمانی درون مثانه معمول میباشد. شیمی درمانی معمولا ظرف ۲۴ ساعت از حذف تومور انجام میشود. در این روش با استفاده از لولهای ظریف و انعطافپذیر (مانند سوند ادراری) که برای چندین ساعت باقی میماند، مایعی به داخل مثانه فرستاده میشود. این مایع محتوی داروی شیمی درمانی میباشد. داروهای شیمی درمانی، سلولهای سرطانی را کشته یا آنها را از تکثیر باز میدارند. هدف از این کار کشتن سلول سرطانی است که در عمل TUR به جا ماندهاند. مطالعات نشان داده است یک دوز از شیمی درمانی داخل مثانه، شانس بازگشت تومور را در آینده کاهش میدهد.
شیمی درمانی/ایمنی درمانی تکمیلی: توموری که طی عمل TUR برداشته میشود، زیر میکروسکوپ مورد مطالعه قرار میگیرد. این عمل کمک میکند میزان تهاجمی بودن تومور و نوع سلول سرطانی تشخیص داده شود. بسته به مرحله و نوع سرطان، شیمی درمانی بیشتری از داخل مثانه ممکن است توصیه شود. این عمل با استفاده از همان لولهها انجام شده و ممکن است هر ۱ الی ۴ هفته برای چندین ماه صورت گیرد. هدف از این کار کشته شدن تمام سلولهای سرطانی به طور قطع و کاهش احتمال بازگشت تومور میباشد.
بیشترین داروی رایج مورد استفاده برای شیمی درمانی بیشتر، BCG نام دارند. این دارو در واقع واکسنی است که برای پیشگیری از بیماری سل (TB) استفاده میشود. مشخص نیست که این دارو چگونه برای درمان سرطان مثانه عمل میکند. شاید سیستم ایمنی را برای از بین بردن سلولهای غیرطبیعی در دیواره مثانه تحریک میکند. بنابراین میتوان گفت درمان باBCG ایمنی درمانی است. گاهی از سایر داروهای شیمی درمانی به جای BCG مورد استفاده قرار میگیرند.
بررسی های مکرر: بعد از اینکه تومور سطحی برداشته شد، گاهی انجام تست سیستوسکوپی دوباره مورد نیاز خواهد بود. بازگشت (عود) تومور در برخی موارد اتفاق میافتد و سیستوسکوپی دوباره این بازگشت را در مراحل اولیه تشخیص خواهد داد. در صورتی که تومور بازگردد (عود کند) میتواند دوباره درمان شود. در ابتدا فاصله زمانی میان تستهای سیستوسکوپی هر ۳-۴ ماه میباشد اما ممکن است در صورتی که مثانه در هر بار بررسی فاقد تومور باشد، این فاصله زمانی میان هر تست طولانیتر شود. بیمار ممکن است هر چند وقت یکبار به مدت چندین سال این تست را انجام دهد تا مطمئن شود تومور بازگشت (عود) نکرده است. همانطور که در بالا ذکر شد، آزمایشات مخصوصی برای ادرار برای تشخیص سرطان مثانه مطرح شدهاند. در صورتی که این تستها موفقیت آمیز باشند، ممکن است برای بررسی اینکه آیا تومور بازگشت (عود) کرده است یا خیر در مقایسه با سیستوسکوپی روش بهتری باشند.
گزینههای درمانی برای تومورهای مهاجم به عضله چیست؟
گزینههای درمانی که ممکن است برای این قبیل تومورها در نظر گرفته شوند شامل جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی است. درمان توصیه شده برای هر مورد به فاکتورهای متعددی از قبیل مرحله سرطان (اینکه سرطان تا چه اندازه بزرگ است و آیا انتشار یافته است) و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. بیمار بهتر است گفتگوی کاملی با پزشک خودد داشته باشد. پزشک متخصص سرطان و یا اورولوژی قادر است فواید و مضرات درمان، میزان احتمال موفقیت، اثرات جانبی ممکن و سایر جزئیات در مورد گزینههای متعدد درمانی ممکن برای نوع سرطان بیمار را به وی بدهد. همچنین بیمار بهتر است با پزشک خود در مورد هدف درمان گفتگو کند. برای مثال:
- درمان ممکن است به منظور معالجه سرطان باشد. برخی از تومورهای تهاجمی به عضله مثانه میتوانند قابل درمان باشند، به ویژه اگر در مراحل اولیه بیماری درمان شوند (پزشکان تمایل بیشتری به استفاده از واژه “تسکین موقتی” در مقایسه با واژه “علاج” دارند. تسکین موقتی به این معنی است که هیچ نشانهای از سرطان به دنبال درمان وجود ندارد. در این شرایط بیمار ممکن است علاج هم شود. هرچند در برخی از موارد، سرطان ماهها یا سالها بعد باز میگردد. این است دلیل اینکه چرا پزشکان گاهی مخالف به کار بردن واژه “علاج” هستند).
- درمان ممکن است به منظور کنترل سرطان باشد. اگر علاج ممکن نباشد، با درمان اغلب ممکن است رشد یا انتشار سرطان محدود شود، به طوریکه سرطان با سرعت کمتری پیشرفت میکند. این درمان ممکن است بیمار را برای مدتی از نشانههای بیماری رها کند.
- درمان ممکن است به منظور تسکین یافتن نشانهها باشد. اگر مداوا میسر نباشد، امکان دارد درمانهایی برای کاهش اندازه تومور استفاده شود که ممکن است باعث تسکین نشانهها از قبیل درد شود. اگر سرطان پیشرفت کند، بیمار ممکن است نیازمند درمانهایی از قبیل داروهای تسکین دهنده درد باشد یا سایر درمانهایی که به وی کمک کند تا از درد یا علایم دیگر در امان بماند.
جراحی: بیشترین درمان شایع، جراحی برای برداشتن مثانه است. این یک جراحی سخت میباشد. قبل از جراحی بیمار به مشاوره باجراح برای دانستن مفهوم برنامه جراحی نیاز دارد. برای مثال، اگر مثانه بیمار برداشته شده است، به یک راه جایگرین برای خروج ادرار نیاز دارد. یک راه، استفاده از یک ورودی مصنوعی برای سیستم ادراری (urostomy) میباشد. در این روش، جراح از تکنیکی استفاده کرده که با استفاده از آن، راهی برای خروج ادرار به درون کیسهای که به قسمت بیرونی شکم بیمار متصل میشود، فراهم میگردد. همچنین ممکن است جراح، نوعی مثانه مصنوعی با قسمتی از روده وی به وجود آورد. حتی اگر سرطان پیشرفت کند و معالجه امکانپذیر نباشد، برخی از تکنیکهای جراحی ممکن است هنوز در تسکین یافتن علایم نقش داشته باشند. برای مثال، اگر مسیر خروج ادرار توسط تومور مسدود شده است، قرار دادن لولهای ظریف و انعطاف پذیر یا تکنیکهای دیگر ممکن است مناسب باشد.
رادیوتراپی: گاهی رادیوتراپی به جای جراحی استفاده میشود. رادیوتراپی درمانی است که در آن از پرتوهای تابش با انرژی بالا که روی بافت سرطانی تمرکز میکنند، استفاده میشود. این پرتوها سلولهای سرطانی را کشته یا از تکثیر باز میدارند.
شیمی درمانی: شیمی درمانی، درمان سرطان با استفاده از داروهای ضد سرطان میباشد که سلولهای سرطانی را کشته یا آنها را از تکثیر باز میدارند. قبل از جراحی یا رادیوتراپی، یک دوره شیمی درمانی ممکن است توصیه شود که اصطلاحا درمان کمکی قبل از درمان اصلی (neoadjuvant chemotherapy) نام دارد. شیمی درمانی قبل از جراحی ممکن است شانس بهبودی بیمار را بهبود بخشد. در برخی از موارد یک دوره شیمی درمانی به دنبال جراحی داده میشود.
شانس بهبودی چیست؟
- تومورهای سطحی مثانه. در این مورد شانس خوبی برای معالجه با درمان وجود دارد. همچنین بررسیهای معمول هرچند ماه به دنبال درمان، عودها را به موقع شناسایی خواهد کرد و درمان میتواند به عنوان ضرورت تکرار شود.
- تومورهای تهاجمی به عضله مثانه. احتمال درمان در مقایسه با تومور سطحی کمتر است. به عنوان یک قانون، هرچه مرحله تومور ابتداییتر باشد، شانس بهتری برای معالجه با درمانهای ذکر شده در بالا وجود دارد. هرچند حتی اگر بیماری علاج نشود، درمان اغلب میتواند فرآیند سرطان را آهسته سازد.
درمان سرطان، بخش در حال پیشرفتی در علم پزشکی است. پیشرفت درمانهای جدید همچنان ادامه دارد. اطلاعات ذکر شده در بالا در مورد شانس بهبودی خیلی کلی میباشند. متخصصی که از پرونده بیمار آگاه است میتواند اطلاعات دقیقتری در مورد شانس بهبودی بیمار در اختیار وی قرار دهد و اینکه به بسته به مرحله و نوع سرطان بیمار احتمال دارد به درمان چه پاسخی بدهد.
منبع: سلامتی برای همه