آسم ورزشی (exercise induced asthma) یعنی مشاهده و بوجود آمدن علائم آسم به دلیل انجام فعالیت ورزشی شدید و طولانی مدت که فشار زیادی بر بدن وارد می‌کند. حال باید بدانیم که ورزش چگونه باعث آسم می‌شود؟ علائم آسم ورزشی چیست و راه درمان آسم ورزشی چگونه است؟ و همچنین ورزش‌های مفید برای آسم کدامند؟ آسم ورزشی همانطور که از نام آن می‌توان فهیمد، ناشی از ورزش سخت، سنگین و طولانی مدت همراه با اعمال فشار زیاد بر بدن است. بیشتر افراد مبتلا به آسم مزمن، نشانه‌های عود کردن آسم را هنگام ورزش مشاهده کرده‌اند. اگرچه بعضی افراد هم که مبتلا به آسم نیستند نیز این حالت‌ها را زمان ورزش تجربه می‌کنند.
آسم بیماری با منشاء آلرژیک است که شیوع آن در حال افزایش است. آسم خود را با حملات دوره‌ای بدنبال مواجهه با محرک‌های مختلف نشان می‌دهد. همراهی ورزش و آسم خود را بصورت ایجاد تنگی نفس و مشکلات تنفسی در زمینه انجام ورزش‌های هوازی نشان می‌دهد. آسم ناشی از ورزش می‌تواند علائمی خفیف و ملایم یا در آنسو علائم بسیار شدید و تهدید کننده داشته باشد. بروز علائم آسم در ورزش دو مرحله زودرس و دیررس دارد. در مرحله زودرس که حدود ۵/۰ تا یک ساعت بعد از شروع ورزش رخ می‌دهد علائم عبارتند از تنگی تنفس, سرفه, کهیر و خس خس و گاهی افت فشار خون ( سیاهی رفتن چشم‌ها ) . در مرحله دیررس که چند ساعت بعد ایجاد می‌شود فرد معمولاً دچار سردرد, تهوع و استفراغ می‌شود.
آسم ورزشی در ۱۵-۱۲% از افراد جامعه وجود دارد.
در ۹۰% از افراد مبتلا به آسم, آسم ورزشی وجود خواهد داشت.
چنانچه افراد مبتلا به آسم را کنار بگذاریم باز هم ۱۰-۳% از افراد جامعه مبتلا به آسم ورزشی خواهند شد.
بنظر می‌رسد بروز حملات آسم در ورزش در زمستان و نیز ورزش‌هایی که در هوای سرد انجام می‌شوند ( اسکی- هاکی ) بیشتر باشد.
برخی مطالعات بروز ۵۰-۳۵% از حملات آسم را در هاکی و اسکیت روی یخ نشان می‌دهند.
در آسم مشکل در ناحیه پائین به تارهای صوتی حنجره در راه‌های هوایی است که این راه‌ها بخاطر افزایش حساسیت به هوای سرد و غیر مرطوب دچار انقباض شده سبب بروز تنگی نفس و احتباس هوا در ریه خواهند شد. آسم ورزشی معمولاً ورزشکارانی که به ورزش‌های هوازی می‌پردازند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ورزش‌های غیر هوازی بروز حملات آسم ورزشی ناشایع است, لذا احتمال می‌دهند که جریان مداوم هوا از طریق مجاری هوایی ( در ورزش‌های هوازی ) که سبب کاهش حرارت و رطوبت این هوای استنشاقی می‌شود در افراد حساس سبب تحریک مجاری هوایی و انقباض آنها و بروز علائم می‌شود.
بطور کلی هوای دمی در بینی گرم و مرطوب می‌شود حال آنکه در ورزش‌های هوازی اغلب فرد از دهان نفس می‌گیرد و نیز سریعتر هم تنفس می‌کند که سبب می‌گردد دمای هوا کاهش و رطوبتش هم کم شود و این دو سبب تحریک مجاری هوایی می‌شوند. در ورزش‌هایی که در محیط سرد انجام می‌گیرند ( اسکی, هاکی روی یخ, اسکیت روی یخ و ورزش در هوای سرد ) یا ورزش‌هایی که در محیط با رطوبت کم هوا انجام می‌شوند بیشتر احتمال بروز حملات آسم وجود دارد. دیده شده در محیط‌های گرم و مرطوب بروز حملات بسیار کاهش می‌یابد.
ورزش چگونه باعث آسم می‌شود؟
در تنفس عادی، گذرگاه نای باعث گرم و نمناک شدن اکسیژن وارد شده می‌شود. بیشتر افرادی که زمان فعالیت از راه دهان نفس می‌کشند، هوای سرد و خشک تری را استنشاق می‌کنند. در آسم ورزشی، ماهیچه‌های اطراف راه تنفسی که نسبت به تغییرات دما و رطوبت حساس هستند با انقباض خود واکنش نشان می‌دهند. این انقباض باعث تنگ شدن راه تنفسی شده و در نتیجه عود کردن آسم را در پی دارد.
علائم آسم ورزشی چیست؟
نشانه‌های افت آسم ۵ تا ۲۰ دقیقه بعد از شروع و یا ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از اتمام ورزش مشاهده می‌شوند. اگر به هر یک از این حالات دچار شده‌اید به پزشک مراجعه کنید.
- سرفه کردن
- تنگ شدن قفسه سینه
- خس خس کردن
- تنفس کوتاه و مقطُع
- خستگی غیرعادی هنگام ورزش
آیا به خاطر آسم باید از ورزش دوری کرد؟
خیر. نباید به خاطر آسم از فعالیت بدنی پرهیز کنید. با به کارگیری چند نکته ساده می‌توانید از عود کردن آسم جلوگیری کنید و به ورزش خود ادامه دهید. این را بدانید که حتی قهرمانان المپیک هم با آسم مقابله می‌کنند.
چگونه می‌توان از آسم ورزشی جلوگیری کرد؟
استفاده از اسپری تنفسی و برونکودیلاتور (یک نوع اسپری تنفسی که باعث شل شدن عضلات در راه تنفسی و افزایش جریان هوا به ریه‌ها می‌شود) قبل از ورزش می‌تواند آسم ورزشی را کنترل و از عود کردن آن جلوگیری کند. داروهای کنترل کننده آسم عبارتند از: آگونیست-بتا ۲ کوتاه مدت مثل آلباترول (نوعی برونکودیلاتور) که باید ۱۰ دقیقه قبل از شروع ورزش مصرف شود و اسپری ایپراتروپیوم بروماید (برای رفع اسپاسم نایژه) و البته قرص ملوکاست برای درمان آسم طولانی مدت. این دارو‌ها می‌توانند از انقباض راه تنفسی جلوگیری کرده و به کنترل آسم کمک کنند. کنترل آسم به طور کلی می‌تواند از عود کردن آن جلوگیری کند.
علاوه بر استفاده از دارو، گرم کردن قبل از ورزش و سرد کردن بعد از ورزش به جلوگیری از آسم ورزشی کمک می‌کند. افراد مبتلا به آسم و یا آلرژی باید زمان گرده افشانی گیاهان و روز‌های سرد و زمانی که هوا آلوده است ورزش را محدود کنند. بیماری‌های مسری مثل آنفولانزا- سرماخوردگی و سینوزیت باعث پیشرفت آسم می‌شوند. زمانی که مریض هستید بهترین کار این است که ورزش را خیلی کم و محدود کنید.
ورزش‌های مفید برای آسم کدام اند؟
برای این افراد ورزش‌هایی با بازه زمانی کوتاه و تناوبی با اعمال زور کم مثل والیبال، ژیمناستیک، بیس بال، پیاده روی و کشتی کارآیی بهتری دارند. ورزش‌هایی که بازه زمای طولانی‌تر و نیازمند اعمال زور و فشار بیشتری هستند مانند فوتبال، دو استقامت، بسکتبال و همچنین ورزش‌هایی که در هوای سرد انجام می‌شوند مانند هاکی و اسکیت روی یخ، اسکی برای افراد مبتلا به آسم مناسب نیستند. شنا یکی از ورزش‌های استقامتی است که به خاطر فضای گرم و مرطوب استخر برای مبتلایان آسم مناسب است. داشتن یک زندگی پویا حتی با وجود آسم هم به لحاظ روحی و هم به لحاظ جسمی اهمیت به سزایی دارد.
چند راه برای جلوگیری و درمان آسم ورزشی:
- قبل از شروع ورزش از دارو و اسپری تنفسی استفاده کنید.
- قبل از شروع فعالیت، بدن را گرم و بعد از پایان بدن را به آرامی سرد کنید.
- اگر هوا سرد است در منزل ورزش کنید و یا دهان و بینی را با ماسک بپوشانید.
- اگر آلرژی دارید زمان گرده افشانی گیاهان بیرون نروید همچنین در هوای آلوده اصلا ورزش نکنید.
- زمانی که مریضی عفونی-ویروسی دارید ورزش را محدود کنید.
- در حدی که برای شما مناسب است ورزش کنید.
به خاطر داشته باشید که آسم نباید مانع فعالیت فیزیکی شما شود. با تشخیص درست و درمان مناسب آسم، می‌توانید بدون نگرانی از عود آسم از برنامه‌های ورزشی نهایت استفاده را ببرید.
شرح حال
علائم زیر در حین یا بدنبال ورزش رخ داده است :
- درد یا سفتی قفسه سینه
- سرفه
- تنگی تنفس
- خس خس
- کاهش توانایی در انجام فعالیت مربوطه
- خستگی زودرس
- علائم گوارشی ( تهوع, استفراغ و … )
فاکتورهای دخیل محیطی:
- هوای سرد محیط ورزش
- رطوبت کم محیط ورزش
- هوای آلوده در زمان ورزش
- عفونت همزمان تنفسی
- فاکتورهای دخیل ورزشی :
ورزش هوازی
- زمان فعالیت بیش از ۱۰ دقیقه
- انجام حرکات ورزشی شدید
- سطح آمادگی نامطلوب بری انجام ورزش مربوطه
- مصرف آسپرین, داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی .
معاینه
- پوست : توجه به علائمی مثل کهیر.
- چشم, گوش, بینی, سر و گلو: توجه به شواهد احتمالی عفونت و علائم بیماری‌های آلرژیک.
- حلق: قرمزی , تورم
- سینوس‌ها : توجه به حساسیت احتمالی آنها در لمس
- ریه: سمع ریه برای شنیدن صداهای ریوی و طولانی شدن زمان بازدم.
- قلب: بررسی ریتم و صداهای قلبی.
تصویربرداری
بررسی‌های رادیولوژیک اغلب در جهت بررسی یک آسم معمولی کاربردی ندارد. اما برای بررسی و رد سایر علل که می‌توانند علائم مشابهی بدهند لازم است که انجام شوند.
- عکس ساده قفسه سینه ( CXR )
- برای بررسی علائم بیماری مزمن ریوی ( پرهوایی, فیبروز, بزرگی غدد لنفاوی )
- برای بررسی نارسایی قلب و بیماری دریچه‌ای قلب ( تورم ریوی ناشی از نارسایی قلبی , کلسیفیکاسیون عروقی و دریچه‌ای و بزرگی حفرات قلب )
- برای بررسی جسم خارجی در ریه.
- عکس جانبی گردن : بررسی راه‌های هوایی فوقانی از نظر انسداد یا جسم خارجی.
درمان
ورزشکاری که دچار آسم می باشند باید به دقت بیماری‌شان کنترل گردد و قبل از پرداختن به ورزش باید با پزشک خود مشورت کنند.
افرادی که اولین بار در حین ورزش دچار حمله آسم شده‌اند اولین قدم توقف فعالیت و خارج شدن از محیط ورزش چنانچه سرد یا خشک می‌باشد. در صورت ادامه علائم و یا افت فشار خون باید به مرکز پزشکی مراجعه شود. چنانچه در فعالیت‌های ورزشی باز هم تکرار حمله داشتیم درمان طبی و کنترل علائم لازم است و باید ورزش مربوطه محدود گردد.
جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب