توصیه‌هایی که قبل و بعد از هر عمل جراحی باید بدانید

رضا ابراهیمی‌نیا متخصص جراحی بیان کرد: اعمال جراحی به دو دسته مینور و ماژور تقسیم می‌شوند. اعمال جراحی مینور و یا به اصطلاح جراحی‌های کوچک و سرپایی مانند: برداشتن خال و یا زگیل، پارگی مختصر در روی پوست بدن و … هستند که کوتاه و بدون منافات با حیات بیمار است و نیازی به بستری شدن بیمار در این نوع از عمل‌های جراحی وجود ندارد. این متخصص ادامه داد: اما در دسته دوم یعنی عمل‌های جراحی ماژور، که طولانی‌تر و حساس‌تر هستند، نیاز به بستری شدن بیمار و بررسی ارگان‌های حیاتی مانند قلب، کلیه، ریه و … بیمار است.

دکتر ابراهیمی‌نیا در ادامه تصریح کرد: بسته به محل و نوع ارگانی که عمل می‌شود، یکسری آزمایشات روتین صورت می‌گیرد و این مورد در بیمارانی که دچار وضعیت حاد و خطرناک هستند بیشتر اهمیت دارد. وی با اشاره به عمل جراحی در سنین بالا گفت: در صورتی که عمل جراحی بر روی افرادی با سن بالای ۴۰ سال، انجام می‌گیرد باید نوار قلب، عکس از قفسه سینه و … از بیمار صورت گیرد و در صورت وجود مشکل تحت نظر متخصص بررسی‌ها و اقدامات لازم انجام شود.

نقش بیمار 

هیچ عمل جراحی بدون خطر نیست و در این بین، بیمار نقش مهمی بر عهده دارد. بخصوص زمانی که وقت عمل از قبل تعیین شده باشد، نقش بیمار پررنگ‌تر می‌شود. در این صورت بهتر است که بیمار حدود یک ماه قبل از انجام عمل با دکتر بیهوشی خود مشورتی داشته باشد. بهتر است نوع بیهوشی بر حسب وضعیت و شرایط بدنی‌تان بررسی شود. بهتر است پزشک‌تان را در جریان هر نوع آلرژی، سابقه‌ی بیماری یا درمانی قرار دهید. اگر افراد نزدیک خانواده‌تان دچار مرگ بیش از ۶۰ سالگی بوده‌اند را نیز عنوان کنید. در خصوص تغذیه و سبک زندگی خود از قبیل مصرف دارو، الکل، سیگار و غیره با پزشک‌تان صحبت کنید.

از لاک و رژ لب استفاده نکنید 

پوست می‌تواند لانه‌ای برای تجمع میکروب‌ها باشد. بنابراین لازم است که شب قبل یا روز عمل، بیمار دوش بگیرد و با صابون‌های ضدعفونی کننده بدن خود را به خوبی شستشو دهد. علاوه بر این توصیه می‌شود که بیمار ناخن‌های دست و پا را بگیرد و دندان‌ها را مسواک بزند. حواستان باشد که انگشتر، دستبند، ساعت، گردنبد و غیره نیز می‌تواند محلی برای تجمع باکتری‌ها باشند. لازم است که خانم‌ها لاک و آرایش خود را پاک کنند. کرم و لاک باعث تغییر رنگ پوست و ناخن‌ها می‌شود و علاوه بر مسائل بهداشتی، اشکالاتی در روند درمان نیز ایجاد می‌کنند.

به تغذیه‌تان اهمیت ویژه‌ای بدهید 

در برخی موارد لازم است که از چند روز و حتی چند هفته قبل از عمل جراحی، تغذیه‌ی خاصی داشته باشید. در هر حال هر عملی، رژیم غذایی خاصی لازم دارد؛ به عنوان مثال جراحی دستگاه گوارش نیاز به تغذیه‌ی خاصی دارد که باید پزشک راهنمایی‌های لازم را ارائه دهد. اما در حال کلی توصیه می‌شود که از مصرف مواد غذایی سنگین در شب قبل از عمل خودداری کنید. از مواد غذایی سالم و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی استفاده کنید. در این صورت احتمال بروز عوارض جانبی به حداقل رسیده و روند بهبودی را با سرعت بالاتری طی خواهید کرد. نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد داشتن یک رژیم غذایی کم چرب (از چند هفته قبل از عمل) باعث کاهش شدت عوارض جانبی جراحی می‌شود، چون بافت‌های چربی تاثیر زیادی در بروز التهاب‌های بدن دارند.

مدت زمان ناشتا بودن را رعایت کنید 

لازم است که حداقل از شش ساعت قبل از رفتن به اتاق عمل ناشتا باشید تا احتمال بالا آمدن اسید معده و ورود آن به ریه‌ها در حین بیهوشی کمتر شود. در حین عمل‌های اورژانسی، برای پیشگیری از بروز این مشکل از تکنیک‌های خاص بیهوشی استفاده می‌شود. در جراحی کودکان، مصرف نوشیدنی‌های غیرگازدار تا دو ساعت قبل از عمل جراحی نیز مانعی ندارد.

سیگار را ترک کنید 

احتمال بروز عوارض جانبی عمل جراحی در سیگاری‌ها سه برابر بیشتر است و این افراد معمولا دو تا پنج روز بیشتر بستری می‌شوند. دخانیات مشکلات تنفسی، قلبی و عوارض جراحی مانند احتمال عفونت زخم جراحی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود که قبل از انجام عمل جراحی، سیگار را کنار بگذارید. بهتر است که سیگار حداقل از شش ماه قبل از عمل به طور کامل ترک شود. اما عدم استعمال دخانیات حتی ۱۲ تا ۴۸ ساعت قبل از جراحی نیز مفید است، به خاطر اینکه با کاهش میزان دی اکسید کربن، اکسیژن رسانی به بافت‌ها بهتر صورت می‌گیرد.

از خوددرمانی بپرهیزید 

اکثر مردم عادت دارند که خودسرانه برخی داروها مانند داروهای ضداسید معده، خواب آور، آرامبخش و مسکن و غیره را مصرف کنند. اما اگر عمل جراحی در پیش رو دارید، حتما از مصرف خودسرانه‌ی این داروها حداقل از ۱۵ روز قبل از عمل بپرهیزید. حتما در خصوص داروهایی که مصرف کرده‌اید، با دکتر بیهوشی و جراح خود صحبت کنید، چون امکان هر نوع تداخل دارویی وجود دارد. توجه داشته باشید که مصرف داروهایی مانند آسپیرین یا داروهای ضدانعقاد که باعث رقیق شدن خون می‌شود، احتمال بروز خونریزی را بالا می‌برد. در نتیجه در گام اول از مصرف خودسرانه‌ی داروها بپرهیزید و در گام بعدی، پزشک و دکتر بیهوشی را در جریان تمام داروهای مصرفی‌تان قرار دهید. توجه کنید که منظورمان از دارو حتی ویتامین‌ها، مکمل‌ها و داروهای گیاهی نیز است. اگر شب یا صبح روز عمل دچار مشکلاتی مانند آنفلوانزا، برونشیت، آنژین، عفونت ادراری و غیره شدید، تاریخ عمل را تغییر دهید.

سوالات خود را بپرسید 

اگر نیاز به عمل جراحی داشته باشید، بدون شک سوالات زیادی به ذهن‌تان خطور می‌کند. هیچ چیز بدتر از شک و ناآگاهی نیست. بنابراین حتما سوالاتتان را از جراح‌تان بپرسید. لازم است که در خصوص عمل، عوارض جانبی آن، درمانی‌های جایگزین و غیره اطلاعات کافی را داشته باشید. حتما مطمئن شوید که جراحی لازم است و هیچ روش درمانی دیگری برای رفع مشکل‌تان وجود ندارد. حتما در خصوص تخصص و تبحر پزشک جراح‌تان پرس و جو کرده تا مطمئن شوید. اگر از جواب پزشک‌تان مجاب نشده باشید، حتما پرونده‌تان را به پزشک دیگری نشان داده و با وی مشورت کنید. در هر حال، هیچ سوال نپرسیده‌ای را باقی نگذارید، چون شما حق دارید تا در خصوص نوع عمل، کارایی و اثرات و همچنین خطرات احتمالی آن اطلاعات کافی داشته باشید.

بعد از انجام عمل جراحی، بیمار مدتی در محلی در کنار اطاق عمل به نام ریکاوری Recovery room میماند. یک ساعت بعد از بیهوشی اهمیت زیادی دارد و در این مدت بیمار باید دقیقا تحت نظر باشد تا آثار داروهای بیهوشی کاملا از بین بروند و سیستم‌های مختلف بدن بخصوص سیستم قلبی عروقی بتوانند کنترل مجدد بدن را در اختیار بگیرند. در این مدت بیمار توسط پرستاران خبره تحت نظر بوده و بعد از اینکه بیمار هوشیاری خود را بطور کامل بدست آورد به بخش منتقل می‌شود.

گیجی بعد از عمل 

در بخش بیمار ممکن است تا مدتی حالت گیجی داشته باشد. این وضعیت به علت داروهای بیهوشی یا به علت کم خونی ناشی از خونریزی حین عمل است. حالت گیجی بیمار به تدریج بهبود می‌یابد.

دراز کشیدن 

اگر بیمار با بی‌حسی منطقه‌ای عمل شده، تا ۲۴ ساعت نباید پشت تخت او را بالا آورد و در این مدت سر بیمار باید کاملا پایین باشد وگرنه دچار سردرد شدیدی می‌شود که ممکن است تا چند روز ادامه یابد.

درد بعد از جراحی 

در چند روز اول بعد از عمل بیمار در محل جراحی احساس درد دارد. شدت این درد البته بسته به نوع جراحی، سن بیمار و تحمل بیمار به درد متفاوت است. در بیمارستان مسکن‌های قوی به بیمار داده می‌شود تا شدت درد را کاهش دهد. این مسکن‌ها معمولا مخدر هستند. مصرف این مسکن تزریقی نباید زیاد باشد چون موجب مسمومیت می‌شود. بیمار نباید انتظار داشته باشد با مصرف دارو درد وی کاملا برطرف شود. ممکن است کمی از درد باقی بماند. افراط در مصرف داروی ضد درد مخدر برای حذف کامل درد خطرناک بوده و توصیه نمی‌شود. بعد از مرخص شدن بیمار از بیمارستان ممکن است پزشک معالج برای بیمار مسکن‌های خوراکی تجویز کند.

خطر عفونت بعد از جراحی 

در هر عمل جراحی احتمال عفونت در محل عمل وجود دارد. پس در چند روز اول بعد از عمل جراحی، به بیمار آنتی بیوتیک تزریقی داده می‌شود تا احتمال عفونت بعد از عمل جراحی کاهش پیدا کند. ممکن است پزشک معالج داروهای آنتی بیوتیک خوراکی برای بیمار تجویز کند تا وی بعد از مرخص شدن از بیمارستان تا مدتی از آنها در منزل استفاده کند.

لخته شدن خون در رگ‌ها 

یکی از عوارض شکستگی‌ها لخته شدن خون در سیاه رگ‌های عمقی ساق است که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. لخته شدن خون در اندام‌های تحتانی بسیار خطرناک بوده و ممکن است موجب آمبولی ریوی و اختلال در عملکرد قلب و ریه شود. این عارضه بخصوص در شکستگی‌های اندام تحتانی و در سنین بالا بیشتر دیده می‌شود. بعد از جراحی به بیمار داروهایی داده می‌شود تا از لخته شدن خون در پاها جلوگیری شود. به این داروها داروهای رقیق کننده خون می‌گویند. استفاده از این داروها ممکن است تا چند هفته بعد از جراحی هم ادامه پیدا کند.

درن 

پزشک جراحی در حین عمل جراحی ممکن است لوله‌های پلاستیکی در درون زخم بیمار بگذارد تا بدین وسیله خونریزی مختصر داخل بدن که ممکن است تا چند ساعت بعد از جراحی هم ادامه داشته باشد به بیرون از بدن هدایت کند. باقی ماندن خون در درون بافت‌ها خطر عفونت بعد از جراحی را بیشتر می‌کند و این خونریزی‌ها باید در صورت وجود از بدن به وسیله این لوله‌ها خارج شوند. لوله‌ها در بیرون از بدن به کیسه‌های پلاستیکی متصل می‌شوند تا خون در آنها جمع آوری شود. به این لوله‌ها که در محل جراحی گذاشته شده است درن Drain می‌گویند. این لوله‌ها بعد از چند روز از زخم خارج می‌شوند.

پانسمان 

معمولا پانسمان زخم جراحی تا چند روز بعد از عمل جراحی تعویض نمی‌شود. پس از چند روز این پانسمان به توسط پرستار عوض می‌شود. تعویض پانسمان باید بعد از مرخص شدن بیمار در منزل و به توسط پرستار مجرب انجام شود. دفعات تعویض پانسمان و نحوه آن به توسط پزشک معالج تعیین می‌شود.

راه رفتن، حرکت کردن 

روز بعد از جراحی به بیمار آموزش داده می‌شود تا چطور بتواند در تخت یا روی صندلی بنشیند و چطور توسط عصای زیر بغل یا واکر راه برود یا چطور اندام‌ها و مفاصلش را حرکت دهد تا از خشکی آنها جلوگیری شود. در اولین فرصت حرکات کلیه مفاصل همه اندام‌های بیمار بخصوص اندام عمل شده و بخصوص مفصل نزدیک به محل عمل را شروع کند. گاهی اوقات این حرکات چند ساعت بعد از جراحی شروع می‌شود. این حرکات در ابتدا بصورت پاسیو Passive انجام می‌شوند یعنی یک نفر مفصل بیمار را خم و راست می‌کند. بعد از مدتی به بیمار آموزش داده می‌شود که خودش مفاصل مورد نظر را حرکت دهد. مشکل دیگر ضعیف شدن تدریجی عضلات اندام عمل شده است. بنابراین طبق یک برنامه منظم بیمار حرکات نرمشی خاصی را انجام می‌دهد تا قدرت عضلات اندام را در حد متعادلی حفظ کند.

چند روز پس از هر عمل جراحی، بیمار از بیمارستان مرخص شده به منزل می‌رود. در این مدت بیمار باید به نکات مهمی توجه کند. داروهایی که پزشک تجویز کرده، مراقبت از زخم، مراقبت از دستگاه تنفس، مراقبت از وضعیت روحی بیمار و نرمش‌هایی که بیمار باید انجام دهد از مهم‌ترین این نکات هستند.

التیام زخم به موارد زیر بستگی دارد: 

روند التیام زخم مجموعه وقایعی است پی در پی که در شرایط طبیعی موجب ترمیم زخم می‌شود که شامل: 

الف – تغذیه مناسب: گلوکز و چربی انرژی مورد نیاز بدن را تامین می‌کند. پروتئین در پاسخ ایمنی، رگ سازی و ترمیم زخم مؤثر است. ویتامین A برای تولید سلول جدید مؤثر است. ویتامین Bکمپلکس نقش مهمی در قدرت کششی زخم و همچنین در پاسخ‌های ایمنی ایفا می‌کند. ویتامین C برای ساخت کلاژن، حفظ قدرت کششی زخم، پاسخ‌های ایمنی و حفظ تمامیت مویرگی مؤثر است. ویتامین E صدمات بافتی را کاهش می‌دهد. مس برای کلاژن سازی و فعالیت گلوبول‌های سفید لازم است. آهن نقش مهمی در ساخت کلاژن و انتقال اکسیژن و ساخت هموگلوبین دارد. روی تقسیم سلولی را افزایش می‌دهد و روند اپی تلیوم سازی را افزایش می‌دهد. از مصرف کمپوت‌ها و آب میوه‌های بازاری خودداری نمایید و در عوض تا می‌توانید از میوه و آب میوه‌های طبیعی استفاده نمایید.

ب – اکسیژن رسانی: ترمیم زخم نیازمند اکسیژن کافی است و بعضی عوامل روند درمان را به تعویق می‌اندازد. عواملی که در اکسیژن رسانی به زخم باید به آن توجه نمود عبارتنداز:

تبادلات گازی نامناسب ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی و تنفسی، آسم.

کاهش اکسیژن رسانی ناشی از کم خونی، مصرف سیگار، آلودگی هوا.

پایین بودن فشار خون محیطی به دلیل بی‌کفایتی سیستم قلبی و عروقی و دهیدراتاسیون ( کم آبی بدن ) و یا سایر اختلالات زمینه‌ای.

مشکلات عروق محیطی ناشی از بیماری‌های عروقی و دیابت که از رسیدن اکسیژن کافی به زخم جلوگیری می‌کند.

ج – هیدراسیون ( آب رسانی ): آب بدن عامل مهمی در روند ترمیم زخم است پوست و بافت‌ها نیازمند به آب رسانی و هیدراسیون داخلی دارند کمبود آب از طریق کم کردن سرعت متابولیسم بدن پروسه ترمیم زخم را با مشکل مواجه می‌سازد با توجه به اینکه پوست خشک مستعد ایجاد زخم مجدد می‌باشد.

د) سیستم ایمنی: اگر وضعیت ایمنی بدن به دلیل استفاده از داروهای خاص مانند کورتیکواستروئیدها و یا بیماری‌های خاص مانند دیابت ، ایدز ، شیمی درمانی و…. ( داروهای شیمی درمانی فقط برای بیماران سرطانی استفاده نمی‌شود بلکه در بعضی از بیماری‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد مثل روماتیسم مفصلی ) دچار مشکل باشد زخم به راحتی التیام نمی‌یابد.

مراقبت‌های بعد از عمل جراحی 

• پس از به هوش آمدن به کمک پرستار, به بخش منتقل خواهید شد.
• پس از جراحی ممکن است این وسایل به شما وصل باشد‎؛ آنژیوکت (سوزن پلاستیکی داخل رگ) که به سرم وصل است.
• با توجه به نوع عمل جراحی لوله‌هایی از محل جراحی خارج شده است که به شیشه یا ظرف پلاستیکی وصل است. در محافظت از آنها کوشا باشید و در صورت اشکال اطلاع دهید.
• پس از جراحی وجود سوزش, درد گلو و تهوع, درد ناحیه عمل امری طبیعی است و در صورت تهوع سر را به یک طرف بچرخانید تا ترشحات معده به حلق راه نیابد. در صورت درد آرامش خود را حفظ نمائید و درخواست مسکن کنید.
• در صورت عدم ممنوعیت پزشک بعد از جراحی می‌توانید از تخت خارج شوید.
• هنگام خروج از تخت ابتدا کنار تخت نشسته و پاها را آویزان کنید, اگر دچار سرگیجه, تهوع نیستید به مدت چند دقیقه در کنار تخت ایستاده و سپس راه بروید.
• سرفه و تنفس لب غنچه‌ای خطر عفونت ریوی را به حداقل کاهش می‌دهد. دهان خود را بسته, از طریق بینی یک نفس عمیق کشیده و با ۲ شماره بازدم را با دهان باز انجام دهید.
• در هنگام سرفه حتما ناحیه جراحی را توسط دست حمایت کنید.
• بسته به نوع جراحی پس از جراحی می‌توانید از راه دهان چیزی بخورید. ابتدا آب ساده و سپس آب میوه و در صورت تحمل رژیم معمولی بخورید.
• در صورتی که بی‌حسی نخاعی شده‌اید تا ۸ ساعت به صورت طاق باز در تخت بمانید و در صورت بروز سردرد‏ مصرف مایعات فراوان و استراحت و در تخت به صورت طاق باز کمک کننده است.
• در صورت توصیه پزشک ناحیه عمل را بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا ناحیه عمل متورم نشود.
• در مورد حرکت دادن ناحیه عمل و انجام ورزش از پزشک خود سوال بپرسید.
• در مورد تعویض پانسمان در هنگام ترخیص سوال بپرسید.

جمع‌آوری و تنظیم: کاویاب