بوته چای برای نخستین بار در چین و در حدود پنج هزار سال پیش شناخته شد که به تدریج خواص درمانی آن کشف شد. علاوه بر آن از چای برای مصارف رنگ آمیزی نیز استفاده می‌‌شده است. چای سبز نوعی چای است که از جوانه‌‌ها و گلبرگ‌های تازه گیاه چای به دست می‌آید. در فرآیند تولید این چای اکسایش بسیار کم صورت می‌پذیرد. این چای انواع مختلفی همچون چینی و ژاپنی دارد. نوع ژاپنی آن به اوچا معروف است. چینی‌ها از قدیم با خواص درمانی چای سبز آشنا بوده و حداقل چهار هزار سال است که از آن به عنوان دارو در درمان بیماری‌های مختلف از جمله سردرد، خونریزی، ناراحتی‌های گوارشی و افسردگی استفاده می‌کردند.
چای سبز علاوه بر اینکه میتواند در آب و هوای گرم رشد کند، میتواند در ارتفاعاتی به بلندی ۲۱۰۰ متر از سطح دریا نیز رشد نماید. هلندی‌ها در سده هفدهم چای را از چین به اروپا بردند. در اروپا چای در مغازه‌های عطاری عرضه می‌شد. نیکولاس تولپ پزشک هلندی در کتاب خود تحت عنوان مشاهدات پزشکی در سال ۱۶۴۱ اعلام کرد: با نوشیدن چای از همه بیماریها در امان هستید و عمرتان طولانی می‌شود. در قرن ۱۸ زمانی که «آن» ملکه انگلیسی چای را بجای آبجو انگلیسی به عنوان نوشیدنی صبحانه خود انتخاب کرد، مُد بر مباحث پزشکی غلبه کرد. نوشیدن چای برای مدتی در مستعمرات انگلیس در آمریکا تحریم شد.
زمانی که بریتانیایی‌ها بر خریداران چای حتی برای اهداف درمانی، مالیات تحمیل کردند، مستعمره نشینان در برخی جوامع به اعتراض برخاستند، بعدها همین معترضان تندخو مخفیانه سوار کشتی‌های بریتانیایی شدند و ۳۴۲ صندوق چای را به «لنگرگاه بوستون» بردند و با بهای ارزان تری فروختند. در سال ۲۰۱۴ میلادی سالانه بطور نرمال ۵.۵ میلیون تن چای در جهان تولید می‌شود. سه کشور مهم تولید کننده چای در جهان عبارتنداز چین با ۱.۹۳۹.۴۵۷ تن، کشور هند با ۱.۲۰۸.۷۸۰ تن و کشور کنیا با ۴۳۲.۴۰۰ تن (آخرین آمار مربوط به سال ۲۰۱۳ می‌باشد). ایران با تولید ۱۶۰.۰۰۰ تن چای در رده ۷ام جهان قرار در سال ۲۰۱۳ قرار گرفته است.
چای سبز چیست؟
ازلحاظ سنتی، چای بر اساس درجه و دوره تخمیر شدن (اکسیداسیون) برگ‌ها، به گروه‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- چای سفید
- چای سبز
- چای اولانگ
- چای قرمز، پوئر
- چای زرد، کوکیچا
- ژنمایکا
- چای گل
جالب است بدانید که چای سیاه و چای سبز هر دو از گیاه واحدی به دست می‌آیند و تفاوت آنها در طرز تهیه‌شان است. برای تولید چای معمولا برگ‌های کوچکتر و جوانتر انتخاب میشوند. مزیت چای سبز بر چای های دیگر این است که کمتر تحت تاثیر فرآیند قرار گرفته و ترکیبات موجود در آن پایدار باقی مانده است. چای سبز به عنوان یک ترکیب ضدسرطان و آنتی اکسیدان شناخته شده است. چای سیاه تخمیر داده می‌شود و به اندازه چای سبز سالم نیست.
چای، پس از آب، دومین نوشیدنی پرمصرف و پرطرفدار نه تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورهای دنیاست. اما ذائقه چای سیاه بیشتر به مذاق ایرانیان خوش آمده و بیشتر از این نوع چای می‌نوشند درحالیکه چای سبز خواص اعجاب آوری بیشماری داشته و این اطمینان وجود دارد که افراد با آگاهی از فواید این چای بیشتر به سمت مصرف این نوشیدنی با ارزش جذب میشوند. البته نوشیدن چای (یا هر ماده مفید غذایی دیگر) به خصوص در حجم بالا، بدون شک مضراتی دارد اما در مقابل مصرف صحیح و به اندازه آن به ویژه چای سبز فواید زیادی برای سلامت دارد.
چای سبز و خواص آنتی اکسیدانی:
آنتی اکسیدان یکسری از مواد موجود در درون مواد غذایی میباشند که خاصیت دفاعی سلول را بالا می‌برند و از خسارات اکسیدانتها (رادیکالهای آزاد) به ترکیبات سلول‌های بدن جلوگیری می‌کنند. از طرف دیگر، این فرض وجود دارد که آنتی اکسیدانتهای مصنوعی که در فراورده‌های غذایی استفاده میشوند سرطانزا باشند؛ بنابراین اهمیت جستجوی آنتی اکسیدانتهای طبیعی در سال‌های اخیر افزایش یافته است، به این امید که برای حفظ سلامتی و جلوگیری از شیوع بیماری‌های قلبی-عروقی و سرطان‌ها، استفاده تغذیه‌ای و صنعتی (مواد آرایشی، رنگ‌ها و مواد افزودنی به فراورده‌های غذایی) از آنتیاکسیدان‌های طبیعی موجود در گیاهان، افزایش یابد.
نوشیدن چای سبز برای جلوگیری از ابتلا به سرطان مفید می‌باشد، چرا که میزان آنتی اکسیدان‌های موجود در آن ۱۰۰ برابر تاثیرگذارتر از ویتامین C و ۲۵ برابر تاثیرگذارتر از ویتامین E است (توجه کنیم که ویتامین C و E به عنوان دو آنتی اکسیدان مهم مطرح هستند). همچنین یکی از دلایل اصلی ضد پیری بودن چای سبز وجود میزان قابل توجهی آنتی اکسیدان به ویژه آنتی اکسیدان‌های موثر در حفظ شادابی و جوانی موجود در چای سبز است. یکی دیگر از مزایای آنتی اکسیدان‌های موجود در چای سبز موجب می‌شود تا سلول‌های پوست در مقابل آسیب‌ها به ویژه رادیکالهای آزاد (یکی از عوامل ایجاد سرطان و افتادگی و آسیب به پوست) محافظت کند. به این ترتیب چای سبز مانع از بروز سرطان، افتادگی و چروک خوردن پوست به ویژه پوست صورت می‌شود.
چای سبز و لاغری:
چاقی از مهمترین مشکلات سلامتی در قرن اخیر است که با تغییر سبک زندگی به سمت صنعتی شدن رو به افزایش است. عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری در افزایش وزن دخیل هستند، بنابراین کنترل آن با یک مداخله و بدون رویکرد طولانی مدت بعید به نظر می‌‌رسد. در دهه گذشته آزمایشات بالینی صورت گرفته حاکی از اثر ضد چاقی چای سبز در مقادیر ۲۷۰ الی ۱۲۰۰ میلی گرم در روز میباشند که آنالیز حاصل از ۱۱ مطالعه انجام شده نشان میدهد که در صورت مصرف منظم چای سبز وزن بدن کاهش مییابد.
اگر به ترکیبات تشکیل دهنده مکمل‌های چربی سوز نگاهی بیاندازیم به احتمال قوی چای سبز را بعنوان یکی از مواد متشکله آن خواهیم یافت. با نوشیدن چای سبز میزان متابولیسم چربیها و هیدرات کربن افزایش مییابد. به این ترتیب میزان قند خون و چربیها همواره در حد متعادلی خواهد بود. تعادل این دو شاخص بدن را با ازدیاد یا کمبود چربی و هیدرات کربن روبه رو نمی‌کند. همچنین مصرف با زمانبندی مناسب و با برنامه چای سبز میتواند در مدت کوتاهی به کاهش وزن بدن کمک کند. البته نمی‌توان نقش دریافت کالری روزانه را کتمان کرد. در صورتی که دریافت کالری روزانه افزایش یابد مسلماً تاثیر کاهش وزن چای سبز ناچیز خواهد بود.
از دیگر دلایل کاهش وزن در چای سبز می‌توان به دو مورد اشاره کرد: کاهش اشتها و جذب مواد غذایی بالاخص چربیها می‌باشد. مواد موثره چای سبز به علت افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب کبدی و افزایش محتوای آدنوزین تری فسفات داخل سلولی همانند تاثیر آگونیست‌‌های بتا آدرنرژیک موجب کاهش اشتها میشوند. از طرفی بر اساس تحقیقات آزمایشگاهی صورت گرفته مواد موثره چای سبز می‌‌توانند موجب کاهش سطح آنزیم‌های تجزیه کننده گلوکز از جمله آلفا – آمیلاز و آلفا – گلوکوزیداز میشوند که باعث کاهش جذب می‌گردد. بر همین اساس چای سبز میتواند موجب کاهش تجزیه چربیها در روده و افزایش دفع چربیها از طریق مدفوع شود.
چای سبز برای مقابله با دیابت:
با افزایش سن میزان قند خون بالا می‌رود اما پلی فنل‌ها و پلی ساکاریدهای موجود در چای سبز باعث کاهش قند خون می‌شود. اگرچه برخی پژوهشگران نوشیدن چای سبز را به افراد مسن توصیه می‌کنند اما برخی دیگر معتقدند نوشیدن چای سبز در جوانی باعث کنترل میزان قند خون، پیش از رسیدن به سن کهولت می‌شود. چای سبز قادر است از عوارض ناشی از دیابت مانند آب مروارید و بیماری‌های کلیوی به طور معجزه آسایی جلوگیری کند. چای سبز با مهار کردن فعالیت آنزیم آمیلاز بزاق و روده که مسئول هضم نشاسته است، باعث می‌شود که نشاسته با سرعت آهسته‌تری بشکند و در نتیجه قند خون با سرعت کمی بالا برود.با نوشیدن این چای میزان متابولیسم چربیها و هیدرات کربن افزایش مییابد. به این ترتیب میزان قند خون و چربیها همواره در حد متعادلی خواهد بود. تعادل این دو شاخص بدن را با ازدیاد یا کمبود چربی و هیدرات کربن روبه رو نمی‌کند. عملکرد چای سبز مانع از ذخیره گلوکز در سلول‌های چربی می‌شود. به این ترتیب می‌توان از نوشیدن چای سبز، کنترل میزان مصرف کربوهیدرات‌ها (قندها) و ورزش مداوم، به عنوان مثلثی برای حفظ سلامتی و تناسب اندام‌ها نام برد.
چای سبز و کاهش فشار خون:
می‌دانیم که یکی از مهمترین علل بروز فشار خون بالا، تغییر در ساختار دیواره سرخرگ‌ها است. چای سبز با کنترل عملکرد و محافظت از ساختار دیواره رگ‌ها، مانع از بروز فشار خون بالا می‌شود. چای سبز یکی از بهترین کاهنده‌های فشارخون می‌باشد، مصرف حداکثر تا ۳ فنجان چای سبز در روز احتمال بروز پُرفشاری خون را تا ۴۶ درصد کاهش میدهد.
چای سبز و مانعی در برابر پوسیدگی و پوکی:
چای سبز بسیاری از عوامل بیماری زا که بر سلامت دهان و دندان تأثیر منفی دارد را از بین می‌برد. به این ترتیب می‌توان نوشیدن چای سبز را مکملی برای سلامت دهان و دندان دانست. محققان با اعلام تاثیر چای سبز در تقویت دندان‌ها، یک نمره مثبت دیگر به کارنامه درخشان این نوشیدنی پرفایده اضافه کردند. علاوه بر این چای سبز با از بین بردن باکتری‌های نامناسب محوطه دهان، بوی بد دهان و تنفس بدبو را نیز مرتفع می‌کند. در چین باستان از چای سبز به عنوان داروی خوشبوکننده دهان، پیش از حضور در مراسم رسمی و میهمانی‌ها استفاده می‌کردند. درصد بالای فلوراید چای سبز، عمده‌ترین دلیل تأثیر مثبت آن بر استخوان‌ها است. به این ترتیب درصد بالای فلوراید در چای سبز میتواند استخوان‌ها و دندان‌ها را در مقابل آسیب به ویژه پوسیدگی و پوکی محافظت کند.
چای سبز موثر در آلزایمر، پارکینسون و عملکرد مغز:
چای سبز فعالیت سلول‌های مغز به ویژه بخش‌های مربوط به حافظه را تقویت و تحریک می‌کند. از طرفی چای سبز باعث کاهش میزان «استیل کولین» در سلول‌های مغز و با این حرکت مانع از تخریب سلول‌های مغز و بروز بیماری آلزایمر می‌شود. آنتی اکسیدان‌های موجود در چای سبز مانع از تخریب سلول‌های مغز، که عامل اصلی بروز بیماری پارکینسون است، میشوند. به عبارتی آنتی اکسیدان‌های چای سبز با به تعویق انداختن قرار گرفتن سلول‌های مغز در فاز پیری و فرسودگی مانع از ابتلا به پارکینسون میشوند.باید به این نکته اشاره داشت که چای سبز دقت و تمرکز شما را بالا می برد.
جزء کلیدی فعال چای سبز کافئین است که به عنوان یک محرک شناخته می‌شود. چای سبز کافئین زیادی ندارد، البته علاوی بر کافئین آمینو اسید L-theanine که میتواند از سد گرفتگی خون در مغز عبور کند. L-theanine میتواند فعالیت انتقال دهنده‌های عصبی GABA را افزایش دهد که دارای اثرات ضد اضطرابی است. مطالعات نشان میدهد که کافئین و L-theanine اثر هم افزایی دارند و ترکیب شدن این دو باهم میتواند عملکرد مغز را بسیار بهبود دهد. بسیاری از مردم گفته‌اند زمانی که از چای سبز استفاده می‌کنند نسبت به زمانی که از قهوه استفاده می‌کنند انرژی باثبات‌تری دارند و بهره وری بیشتری داشته‌اند.
چای سبز و افزایش مصرف انرژی:
سیستم عصبی سمپاتیک نقش مهمی در تنظیم مصرف انرژی و لیپولیز دارد. موادی که محرک ترشح نوراپی نفرین هستند موجب تحریک اعصاب سمپاتیک و افزایش مصرف انرژی و نیز افزایش اکسیداسیون چربی میشوند. تحقیقات نشان داده‌‌اند که کاتچین‌های چای سبز موجب مهار آنزیم تجزیه نوراپی‌نفرین یعنی کاتکول O- متیل ترانسفراز و در نتیجه موجب طولانی شدن تاثیر اعصاب سمپاتیک بر مصرف انرژی میشوند. همچنین کافئین موجود در چای سبز موجب تجزیه آدنوزین مونوفسفات حلقوی و در نتیجه تحریک تاثیر نوراپی‌نفرین بر افزایش لیپولیز میشوند، به همین دلیل کافئین و کاتچین‌های چای سبز اثر سینرژیستیک در ممانعت از افزایش وزن بدن دارند.
ساختار شناسی چای سبز:
چای سبز شامل: کاتچین، کافئین، تیانین، ویتامین‌های (C ،B2، اسیدفولیک، بتا کاروتن و ویتامین E)، ساپونین، فلوئور، گاما آمینوبوتیریک اسید، مواد معدنی (پتاسیم، کلسیم، فسفر، منگنز و …)، کلروفیل.
- کاتچین یک فلاوان-۳-ال، یک نوع فنل و آنتی اکسیدان طبیعی و متابولیت ثانویه یک گیاه است.
- کافئین موجب افزایش متابولیسم بدن، تحریک سیستم اعصاب مرکزی و افزایش میزان هوشیاری و آگاهی محیطی از مهمترین آثار کافئین است.
- ترکیبی موسوم به «ال تیانین» نوعی اسید آمینه است، خاصیت آرام بخشی داشته و میتواند حالت تنش، افسردگی و استرس و هیجان را از بین ببرد.
- ساپونینها مخاط را تحریک می‌کنند و سبب شل شدن مخاط روده میشوند، همچنین از آنها به عنوان مسهل و ضد عفونی کننده مجاری ادرار یاد می‌شود. ساپونینها در گیاهان، در سیستم دفاعی گیاه، در برابر حملات مهاجمین شرکت دارند. بسیاری از آنها دارای چندین اثر مضر بر روی سلامتی حیوانات مهاجم و رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها و کپک‌ها دارند.
- فلوئور در اوایل قرن نوزدهم برای اولین بار در بدن حیوانات کشف شد. اگر چه نقش فلوئور در کنترل پوسیدگی دندان مدت‌ها است که شناخته شده، ولی فقط در چند سال اخیر به ضرورت این عنصر پی برده شده است.
- گاما آمینوبوتیریک اسید یا GABA، یکی از آمینواسیدهای غیرضروری تشکیل شده از گلوتامیک اسید و ویتامین B6 می‌باشد. گاما آمینوبوتیریک اسید تقریبا در تمام بخش‌های مغز یافت می‌شود و از طریق فعالیت آنزیم گلوتامیک اسید دی کربوکسیلاز (GAD) تشکیل می‌شود. GABA یکی از اصلی‌ترین انتقال دهنده‌های عصبی مهار کننده در دستگاه عصبی می‌باشد که از انتقال جریان از سلولی به سلول دیگر جلوگیری می‌کند.
- کلروفیل بی شک خواص متعددی از جمله اکسیژن رسانی و تصفیه خون، تأثیر قوی سم زدایی از بدن و کبد، غنی از آنزیم در روند بازسازی سلول‌ها، سرشار از اسیدهای آمینه، بافت‌های قلب را با آهن و منیزیم تغذیه می‌کند، قاعدگی را تنظیم می‌کند، مینای دندان را بهبود می‌بخشد، مشکلات قندخون را برطرف می‌کند، از بدن در برابر سرطان محافظت می‌کند، در تخلیه روده موثر است و …
چگونه این گیاه را مصرف کنیم؟
اگر برای افزایش سوخت و ساز بدن قصد دارید چای سبز را به برنامه روزانه خود اضافه کنید، باید توجه داشته باشید نوشیدن ۳ تا ۴ لیوان در طول روز میتواند به این موضوع کمک کند. این تصور که نوشیدن در دفعات زیاد میتواند میزان کالری سوزی در بدن را افزایش دهد، ایده اشتباهی است؛ زیرا با نوشیدن بیش از حد چای در طول روز، بدن علاوه بر آنکه با مشکل تحریک پذیری پایانه‌های عصبی روبه رو می‌شود، با اختلال دفع آب و الکترولیت‌های بدن مواجه می‌شود. بهترین زمان برای نوشیدن چای به منظور کاهش وزن، ۲ ساعت پس از صرف غذا در وعده‌های غذایی است. به این ترتیب شما علاوه بر آنکه از خواص درمانی چای برای کاهش وزن بهره می‌برید، خللی در میزان جذب آهن به وجود نمی‌آورید، زیرا چای سبز همانند چای سیاه موجب کاهش جذب آهن موجود در غذا می‌شود. همانطور که باید در نوشیدن چای معمولی پرهیزهای لازم را رعایت کنید توصیه شده که در نوشیدن چای سبز نیز افراط نکنید!
چای سبز در ایران:
کشت چای در ایران، از سال ۱۳۱۴ هجری قمری آغاز شد. در این سال، یکی از رجال آن دوره به نام محمد میرزا کاشف السلطنه که به عنوان ژنرال کنسول ایران در هند مأمور به خدمت بود، توانست در بازگشت به ایران، چند بته چای را با زحمت فراوان وارد ایران کند. وی با توجه به مطالعاتی که بر روی انواع چای و نحوه کشت آنها نموده بود، شهر لاهیجان را به دلیل وجود هوای مناسب برای کشت چای انتخاب کرد. این شهر امروز به عنوان مرکز کشت چای در ایران درآمده است. مقبرهٔ کاشف السلطنه در لاهیجان امروز به صورت گنجینهٔ تاریخ چای ایران در لاهیجان درآمده است.
مضرات چای سبز:
به یاد داشته باشید مصرف هر چیز مفیدی بیش از اندازه مضر و زیان آور است… چای سبز به خاطر داشتن کافئین از جذب مواد معدنی مخصوصاً آهن جلوگیری می‌کند. خانم‌های باردار، شیرده و افرادی که ناراحتی اعصاب دارند و آنهایی که ضربان قلبشان نامنظم است، بهتر است در مصرف آن زیاده روی نکنند. مصرف این چای همچون چای سیاه به همراه غذا جذب روی، آهن و کلسیم را کاهش میدهد. زیاده روی در مصرف این چای میتواند باعث دفع زیاد آب از بدن و خشکی مدفوع و یبوست شود.